Słowo atawizm wywodzi się z języka łacińskiego od atavus co oznacza przodek. Atawizm to inaczej regresja ewolucyjna czyli pojawienie się u organizmu żywego cech lub zachowań charakterystycznych dla jego odległych przodków w procesie ewolucji. Atawizmy występują zarówno u człowieka jak i zwierząt oraz roślin. Przykłady atawizmów u człowieka to: dodatkowe brodawki sutkowe, wyjątkowo silne owłosienie, szczątkowy ogon, owłosienie w rozwoju zarodkowym, odruch czepny u noworodków, nadmiernie rozwinięte kły, ruchomość małżowiny usznej, wykształcenie pazurów zamiast paznokci. Atawizmy w świecie przyrody to np.: trójpalczastość u kończyn koni, szczątkowe tylne kończyny u wielorybów, liście zamiast kolców u kaktusów. Atawizm ma znaczenie w zachowaniach i zatem w psychologii. W znaczeniu psychologicznym atawizm to nawrót do archaicznych cech zachowania, archaiczne procesy psychiczne takie jak reakcje czy upodobania odziedziczone po odległych przodkach.
Przykłady atawizmów u człowieka obejmują różnorodne fenomeny, takie jak:
- Dodatkowe brodawki sutkowe, które mogą być uznane za relikt ewolucyjny.
- Wyjątkowo silne owłosienie ciała, nawiązujące do naszych owłosionych przodków.
- Szczątkowy ogon, będący fizycznym śladem ogonów u wcześniejszych form ludzkich.
- Owłosienie występujące w rozwoju zarodkowym, które jest obecne u płodów, ale zwykle zanika przed urodzeniem.
- Odruch czepny u noworodków, który przypomina instynktowne zachowania naczelnych.
- Nadmiernie rozwinięte kły, nawiązujące do czasów, gdy duże zęby były potrzebne do przetrwania.
- Ruchomość małżowiny usznej, co jest cechą wspólną z niektórymi zwierzętami zdolnymi do poruszania uszami.
- Wykształcenie pazurów zamiast paznokci, co jest rzadkim, ale interesującym zjawiskiem.
Atawizmy w świecie zwierząt i roślin obejmują przykłady takie jak:
- Trójpalczastość u kończyn koni, która jest śladem po przodkach koni o wielu palcach.
- Szczątkowe tylne kończyny u wielorybów, wskazujące na ich lądowe pochodzenie.
- Liście zamiast kolców u niektórych kaktusów, co świadczy o ewolucyjnej adaptacji do różnych środowisk.
Atawizm ma również znaczenie w psychologii. W kontekście psychologicznym oznacza on nawrót do archaicznych cech zachowania czy procesów psychicznych, takich jak instynktowne reakcje czy upodobania, które zostały odziedziczone po odległych przodkach. Może to objawiać się w formie pierwotnych reakcji emocjonalnych, instynktownych zachowań czy nieświadomych preferencji, będących echem dawnych, bardziej prymitywnych etapów rozwoju człowieka.
Zachowania atawistyczne u człowieka
Zachowania atawistyczne u człowieka odnoszą się do pojawiania się cech lub zachowań, które były typowe dla przodków ludzi, ale które zanikły w procesie ewolucji. Atawizmy mogą być zarówno fizyczne, jak i behawioralne.
Fizyczne atawizmy to na przykład pojawienie się dodatkowych sutków, szczątkowych ogonów czy bardzo gęstego owłosienia ciała, które są cechami przypominającymi naszych odległych ewolucyjnych przodków. Chociaż takie przypadki są rzadkie, czasami zdarzają się u noworodków, zwykle jednak zanikają lub są usuwane chirurgicznie.
Zachowania atawistyczne to te, które przypominają zachowania naszych przodków i nie są już powszechne wśród ludzi współczesnych. Przykłady mogą obejmować pewne instynktowne reakcje, takie jak odruch Moro u niemowląt (szerokie otwieranie ramion w odpowiedzi na uczucie upadku), czy niektóre formy agresji i terytorializmu, które mogą być postrzegane jako echa dawnych zachowań przetrwania.
Warto podkreślić, że pojęcie atawizmu jest często przedmiotem debat w kontekście ewolucji. Niektóre cechy lub zachowania, które mogą być uznane za atawistyczne, mogą również mieć inne wyjaśnienia lub mogą być wynikiem różnych czynników genetycznych lub środowiskowych.