Oświecenie najważniejsze terminy literackie i pojęcia- ściąga , sprawdzian
Każda epoka literacka charakteryzowana zostaje poprzez związane z nią terminy i pojęcia. To one bowiem w sposób bezpośredni zaświadczaj o dominacji określonych nurtów i zainteresowań, w epoce oświecenia zaznaczyć należy:
bajka- w epoce oświecenia stanowiła jeden z podstawowych gatunków zaliczany do literatury dydaktycznej. Cechy, które charakteryzują bajkę jako gatunek to: fabuła napisana zwykle wierszem, zawierająca istotne pouczenia, rady, sądy moralne. Co najważniejsze bajka zawsze przytacza przykład na podstawie, którego wyciągnięta zostaje puenta. Można również powiedzieć, że bajki są najczęściej utworami parabolicznymi, oznacza to, że zawarty w nich obraz stanowi jedynie podstawę, pretekst do prezentacji końcowego wniosku, morału. Bajki zawsze dzielą się na dwie podstawowe grupy: narracyjne i epigramatyczne. Te pierwsze charakteryzuje zwięzłość formy, bajka narracyjna natomiast najczęściej ukazuje przykłady poprzez prezentację pod postacią zwierząt ludzkich przywar, zachowań czy emocji.
satyra- to utwór literacki piętnujący i wyśmiewający ludzkie wady, stosunki społeczne, autorytety czy sprawujące władze instytucję. Należy zaznaczyć, że satyra ma charakter krytyczny, autor bowiem nie proponuje wprowadzania ewentualnych zmian czy sposobów poprawy obecnego stanu rzeczy a jedynie ośmiesza i piętnuje obserwowany stan rzeczy. Najczęściej satyra wykorzystuje takie zabiegi jak: karykatura, groteska, wyolbrzymienie. Rodowód gatunku wywodzi się z antyku, uprawiał go choćby sam Horacy.
poemat heroikomiczny- to bardzo popularny gatunek poezji epickiej w epoce oświecenia. Obejmował on utwory stanowiące parodie eposu bohaterskiego czyli swoiste połączenie wzniosłego stylu z błahą treścią wywołujące efekt komiczny. Sam gatunek wywodzi się ze starożytnej Grecji, przykład stanowi utwór z V w. p. n .e zatytułowany „Wojna z myszami”.
sielanka- stanowi utwór poetycki najczęściej zawarty w formie lirycznego monologu z wplecionymi fragmentami dialogu, opisujący w sposób wyidealizowany życie pasterzy, rolników, chłopów itp. Za prekursora gatunku uznaje się Teokryta, greckiego poetę. Należy jednak zaznaczyć, że to Wergiliusz rozsławił gatunek poprzez prezentacje w sielankowej wizji życia pasterzy w Arkadii, kojarzonej odtąd z krainą prawdziwego szczęścia i radości.
powieść utopijna- stanowi gatunek literatury dydaktycznej jej celem jest bowiem ukazanie idealnego społeczeństwa, króre w rzeczywistości pozostaje nierealne. Krainy w której podstawą jest równość, sprawiedliwość, ludzie żują w zgodzie a wszelkie instytucje pracują bez zarzutu na rzecz wszystkich obywateli. Nazwa gatunku pochodzi od tytułu utworu Thomasa Morusa „Utopia”, w nim bowiem odnajdujemy wizję miejsca na świecie w którym zasady te mają rację bytu.
powieść epistolarna- to odmiana powieści której cechą charakterystyczną pozostaje wymiana listów przez głównych bohaterów, niekiedy rów nież zawiera ona fragmenty z pamiętników.
powiastka filozoficzna- jak sama nazwa wskazuje to gatunek literacki w którym najważniejszym pozostaje wykładanie filozofii, której podporządkowana jest fabuła. Należy zaznaczyć, że zaprezentowane w ten sposób wydarzenia stanowią swoiste przykłady wsparte komentarzami, które niejako zmuszają odbiorcę do głębszej refleksji.
paszkwil- stanowi utwór najczęściej anonimowy lub wydawany pod pseudonimem, który wielokrotnie stanowił narzędzie satyry politycznej. Jego głównym zadaniem było bowiem, wyszydzenie, skompromitowanie i ośmieszenie publiczne konkretnej osoby.
komedia obyczajowa- to jedna z form komedii satyrycznej ujmującej w swym składzie dzieła, ośmieszające konkretną obyczajowość w określonym środowisku. Przedmiotem wyśmiewania najczęściej stawały się obowiązujące konwencje, przywary, utarte szablony zachowań.
komedia polityczna- stanowi kolejna odmianę komedii satyrycznej, będącej swoistą formą krytyki środowisk politycznych. Przedmiotem przedstawianej problematyki często staje się władza, związani z nią metody rządzenia a także panujące w danej rzeczywistości stosunki społeczne.
poemat opisowy- jeden z rodzajów poematu charakteryzujący się miedzy innymi wykorzystywaniem statycznych opisów. Gatunek ten nawiązuje do starożytnej poezji bukolicznej.
racjonalizm- wywodzący się od filozofii Kartezjusza, głoszącego słynne motto „myślę więc jestem” eksponował rolę rozumu, to on bowiem będąc ośrodkiem zainteresowań stanowił najważniejszą cechę i silę człowieka. Zwolennicy tego kierunku zwani racjonalistami odrzucili panujące ówcześnie zabobony, ciemnotę i przesadną religijność na rzecz naukowego poznania.
empiryzm – to kolejny dominujący pogląd epoki oświecenia, który zakładał, że doświadczenie – empiria jest jedynym wartościowym sposobem poznawania świata. Przyjęto twierdzenie, że żadna wiedza, która nie została potwierdzona badaniem, eksperymentem nie może zostać uznana za prawdę. Empiryzm przyczynił się do rozwoju nauk przyrodniczych, osłabiając tym samym znaczenie nauk religijnych. Stał się bezpośrednią przyczyną powstania nowych poglądów dotyczących wiary, jak:
deizm – uznający obecność Boga oraz nakazy przekazane ludzkości przez niego, lecz zaprzeczający oddziaływania Boga w doczesne sprawy świata
ateizm –skrajna postawa, która całkowicie odrzuca istnienie Boga oraz życia pośmiertnego
sensualizm – to pogląd, który zakłada, że poznanie rzeczywistości odbywa się za pomocą zmysłów. Smak, węch, słuch, dotyk odzwierciedlają badany obszar umożliwiając człowiekowi zdobycie rzetelnej wiedzy.
