„Nad Niemnem” obraz powstania styczniowego – wypracowanie
Zaprezentowana przez Elizę Orzeszkową w powieści „Nad Niemnem” akcja ma miejsce ponad dwadzieścia lat od wybuchu i klęski powstania styczniowego. Pomimo tego wątek ten pozostaje bardzo wyraźnie podkreślany. Autorka przejęta sytuacją znając rzeczywiste odczucia obywateli dała im wyraz przez postawy bohaterów. To oni bowiem ukazują jak wielkie emocje i zmiany wywołało to historyczne wydarzenie. Nadzieja na wyzwolenie upadła po roku 1863 a represje zaborców dodatkowo utrudniały już ciężką sytuację. Tym samym ślad i obraz powstania odnajdujemy w lekturze w retrospekcjach oraz symbolach.
Znamienna jest również wypowiedz autorki. Jak podaje cytat: „Moment ten wywarł na całą przyszłość moją wpływ decydujący. Od niego padła mi na duszę powaga i nigdy całkowicie nie wygasająca żałość, która mię na zawsze odtrąciła od świata blasku, zabaw i pustych wesołości. Ten moment wzniecił we mnie pragnienie służenia Ojczyźnie według miary sił i natury mych zdolności…” „To wszystko uczynił ze mną i we mnie rok 1863. Gdyby nie jego młot i dłuto, losy moje byłyby najpewniej inne i prawdopodobnie nie byłabym autorką.”
Wyraźnie widać, że powstanie styczniowe dla ówczesnego człowieka było przeżyciem ogromnym, jedną z przedstawicielek tego pokolenia jest właśnie Orzeszkowa. Jako młoda dwudziestokilkuletnia osoba interesowała się losem ojczyzny, była obecna gdy Romuald Traugutt stanął na czele powstańców, objęła funkcję łączniczki. W momencie klęski powstania nie ulękła się represji, mimo groźby śmierci, ukrywała w swym domu Traugutta a następnie przetransportowała go do Warszawy. W następnych latach jak wszyscy inni obywatele musi mierzyć się z rzeczywistością i nie poddawać pomimo rosnącej agresji zaborców.
Właśnie te przeżycia, które na zawsze pozostają zapisane w duszy autorki odnajdujemy w lekturze. Należy jednak zaznaczyć, że konieczność czyli cenzura sprawiła, że wiele informacji pozostaje niejako ukrytych. Cała akcja ma miejsce w dwóch czasach, latach osiemdziesiątych dziewiętnastego wieku i czasach wspomnień z okresów powstańczych. Przedstawiciele czasów przeszłych jak Benedykt czy Dominik Korczyński pozostają wierni miłości do ojczyzny, upadek walk narodowowyzwoleńczych stanowi natomiast w ich życiu ważny, determinujący wiele zmian epizod. Przedstawicie czasów obecnych jak Justyna Orzelska czy Zygmunt nie wiele mogą powiedzieć na temat tego czasu, ominęła ich walka. Nie oznacza to jednak, że echo upadku powstania nie wpływa na ich życie. Represje zaborców determinują bowiem kształt codzienności.
Warto podkreślić postać Benedykta, Jerzego i Anzelma, ci bohaterowie bowiem brali czynny udział w przygotowaniach powstania. Pragnienie odzyskania wolności zatarła niejako pomiędzy nimi różnice klasowe pozwalając stać na równie w walce o wspólną sprawę. Wielokrotnie to właśnie Anzelm przybliża czytelnikowi powstanie poprzez swoje wspomnienia.
Obraz powstania widzimy także w losach Dominka, to on bowiem jako pracownik carskiej administracji, po długiej niewoli wyrzekł się swej narodowości. Anzelm traci zdrowie, psychicznie nie jest wstanie znieść sytuacji, rozpamiętuje stare nadzieje i ich klęski. Benedykt natomiast stracił dwóch braci sam musząc objąć walkę o majątek. Pomimo wielkiej miłości do ziemi i ojczyzny sam z czasem zaczyna tracić nadzieje i radość życia. Represje sprawiają bowiem, że wiele tak wspaniałych planów okazuje się niemożliwa do realizacji.
Pośród młodych odnajdujemy natomiast bardzo odmienne postawy., Witold, który przez całe dzieciństwo wzrastał pośród opowieści o wadze powstania szanuje i rozumie historię narodową. Zygmunt natomiast nie zamierza utożsamiać się ze słabym i przegranym narodem, woli wyjechać za granicę i tam wieść dostanie, bezproblemowe życie. Dla niego przecież walka ojca w powstaniu była aktem szaleństwa.
Omawiając tematykę należy także wspomnieć o symbolu mogiły mieszczącej się w puszczy nadniemeńskiej. To w niej bowiem pochowani zostali Jerzy, Andrzej i czternastu innych powstańców. Pamięć o nich trwa pomimo zakazu władz carskich. Rodzina Bohatyroeiczów dba bowiem o tradycję i należyty szacunek dla tego miejsca.
