Gustaw Herling- Grudziński to pisarz doby dwudziestolecia międzywojennego. W swym utworze „Inny świat” przedstawił codzienne życie w obozie pracy w Rosji. Ukazuje on znaczenie cierpienia i śmierci, które były znane wszystkim więźniom. Rozważał czy ludzie przebywający w łagrach mogą ocalić swoje człowieczeństwo. Być może to właśnie cierpienie, którego doznawali świadczyło o tym, że nadal są ludźmi, a nie maszynami pracującymi.
„Inny świat” to powieść przypominająca pamiętnik Gustawa Herlinga- Grudzińskiego, który kilka lat spędził w rosyjskim łagrze. Powody ukarania były bardzo absurdalne, ponieważ np. autor dostał się do obozu, bo posiadał polskie nazwisko i buty oficerki. Fragment opisuje refleksje Herlinga-Grudzińskiego na temat samotności i wynikającym z niej cierpienia, które czekały więźniów po powrocie z pracy. Narrator wypowiada się w pierwszej osobie liczby mnogiej i tym samym ukazuje, że samotność dotykała wszystkich a nie tylko pojedyncze osoby.
Więźniowie w łagrach zmuszani byli o ciężkiej, nadludzkiej pracy. Na 2 godziny przed powrotem do miejsca, którym się jadło, piło i przebywało w ciągu dnia, czyli zony, jakby budzili się z otępienia. Za największe przeżycie dnia uważali oni, bowiem oczekiwanie na odmarsz. Wiedzieli, że posiłek, jaki dostaną będzie dość marny i nie zaspokoją oni swojego głodu. Mimo to, czekali na niego, bo był uwolnieniem od pracy. Gdy powracali do więzienia, do baraku to wcale nie odczuwali psychicznego uspokojenia. Była to wprost „tortura myśli o śmierci”. Podczas pracy i w ciągu całego dnia przebywania ze współwięźniami, w zwartek grupie nikt nie miał czasu zastanawiać się nad swym losem. Myśl ta była czymś tajemniczym. Pociągała ona, była ciekawa, a zarazem taka drażliwa, że chciano się jej pozbyć. Jak określa ją Herling- Grudziński był to „urok intymności cierpienia”. Urok, ponieważ nie trzeba było wtedy ciężko pracować a intymność cierpienia, ponieważ każdy na swój sposób przeżywał te chwile wytchnienia. Wtedy było się wolnym od obowiązków, współwięźniów, nic się nie liczyło. Autor podkreśla, że tak naprawdę tylko w więzieniu można poznać, że życie bez czekania nie ma sensu i wypełnia się rozpaczą. Czekanie było dla ludzi pozbawionych wolności nadzieja na jej odzyskanie. Więźniowie czekali na tę chwilę samotności, ale także bali się jej, bo wiązała się z nią myśl o śmierci. Samotność była czymś podobnym do wolności, która przynosiła ulgę, odpoczynek i jednocześnie płacz. Podkreślone, także zostało to, że uczucia te są przejawem beznadziejności. Wierzono, że w chwili samotności cierpienie zniknie i oczyści łagierników. Niektórzy wręcz bali się zostać samemu, bo wiedzieli, że to może doprowadzić do czegoś złego. Myśl o samotności została porównana do myśli o samobójstwie. Gdy wszystko inne nie odnosiło skutku to jedyną formą buntu była śmierć, która cały czas budzi grozę. Ale tylko takie myśli mogą przejść przez głowę, bo świadomość tego, co się z ludźmi dzieje jest większa od rozpaczy. Nie jest się w stanie popełnić samobójstwa. Herling- Grudziński porównuje także uczucia więźnia do uczuć rozbitka, którymi ostatnimi siłami dopływa do bezludnej wyspy. W jednym i drugim przypadku istniała nadzieja, która pozwalała przeżyć. Autor zadaje pytanie czy może być cos gorszego od uświadomienia sobie, że nadzieja była złudna. Opowiada, ze czymś gorszym jest świadomość, że jest się samym na bezludnej wyspie, że nie ma pomocy, ratunku. Dla więźniów również pomocy nie było. Codziennie musieli pracować, a perspektywy na lepsze jutro nie chciały się pojawić. Czymś, co utrzymuje przy życiu jest dopływanie do wyspy, pokonywanie przeszkód, uczucie bijącego serca, powrót z pracy, z wykańczającej pracy. Codziennie przed powrotem do punktu wydawania jedzenia więźniowie ożywiali się- rozmawiali ze sobą, żartowali. Czuli się wtedy wolni, lecz zostając samemu na pryczach znowu powracała do nich myśl o śmierci, która przepełniała ich serca rozpaczą.
W powieści zatytułowanej „Inny świat” ukazany został filozoficzny aspekt ciernienia. Było ono dla łagierników, zarówno nadzieją, jaki i rozpaczą. Nadzieja, ponieważ powracali oni z pracy. Mogli się położyć, odpocząć, wyspać. Wtedy czekali oni także na lepsze jutro, na Maine warunków ich życia. Mimo wszystko cierpienie to jednak cierpienie- udręka i wiązało się z myślami o śmierci, która każdego dnia mogła spotkać któregoś z więźniów. Kostylew kładąc rękę w ogień odczuwał ból, ale pozwalało mu to na zwolnienie z pracy i odpoczynek. Więźniowie odcinali sobie różne członki ciała tylko po to żeby uniknąć robót obozowych. Kobiety prostytuowały się, aby zajść w ciążę i iść na 9 miesięcy zwolnienia. Mimo, że dzieci były im odbierane i czuły wtedy ogromny żal, pozwalały na to. Czekanie, nadzieja, ból i rozpacz to uczucia, które sprawiały, że w więźniach nadal były cechy ludzkie, że nadali utrzymywali swoje człowieczeństwo.
Tematyka łagrowa w książce “Inny świat” Gustawa Herlinga-Grudzińskiego bardziej szczegółowo:
1. Brutalność systemu łagrów: Autor wnikliwie opisuje system represji sowieckich łagrów, gdzie więźniowie byli traktowani jak niewolnicy. Herling-Grudziński szczegółowo ukazuje przemoc stosowaną przez strażników, tortury oraz arbitralne egzekucje, co prowadziło do fizycznych i psychicznych cierpień więźniów.
2. Ekstremalne warunki życia: W książce widoczne są obrazy skrajnego niedostatku i braku godności, jakie towarzyszyły życiu w łagrach. Autor opisuje przeludnienie baraków, niedostatek jedzenia, brak opieki medycznej oraz ekstremalne warunki klimatyczne, które dodatkowo pogarszały sytuację więźniów.
3. Walka o przetrwanie: Herling-Grudziński ukazuje, jak więźniowie musieli codziennie walczyć o przetrwanie, zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Opisuje on brutalną konkurencję o zasoby, które często były minimalne, oraz ekstremalne wysiłki podejmowane przez więźniów, aby przetrwać kolejny dzień.
4. Ludzka solidarność i współczucie: Mimo trudnych warunków, książka pokazuje również ludzką solidarność i współczucie, które pojawiały się między więźniami. Herling-Grudziński opisuje sceny, gdzie więźniowie dzielili się jedzeniem, opiekowali się chorymi i wspierali się nawzajem, co dawało im siłę do przetrwania.
5. Skutki długotrwałego pobytu w łagrach: Autor analizuje również długoterminowe skutki pobytu w łagrach na psychikę i zdrowie więźniów. Opisuje on traumę, jaką pozostawiają po sobie doświadczenia związane z łagrem, oraz trudności w adaptacji do życia po opuszczeniu obozu.
6. Uniwersalność przesłania: Mimo że książka skupia się na sowieckim systemie łagrów, jej przesłanie ma uniwersalny charakter i odnosi się do wszelkich form totalitaryzmu i naruszeń praw człowieka. Jest to przestrogą przed upadkiem ludzkiej godności i wolności w obliczu tyranii, która ma znaczenie także w dzisiejszych czasach.
Poprzez analizę życia w łagrach sowieckich, Herling-Grudziński nie tylko przedstawia czytelnikom straszliwe cierpienia doświadczone przez więźniów, ale także podkreśla znaczenie wolności, godności i solidarności w obliczu opresji. Jego książka staje się więc ważnym dokumentem historycznym, literackim i moralnym, który nadal wywiera głęboki wpływ na czytelników na całym świecie.
