Dom w literaturze – wypracowanie maturalne
Dom w różnych ujęciach i kontekstach stanowi jeden z silniejszych motywów literackich. Należy jednak zaznaczyć, że prezentacja zagadnienia wielokrotnie stwarza trudności. Kolejne utwory literackie proponują bowiem ukazanie domu jako: synonimu szczęścia i tradycji rodzinnych, ostoi, pustej formy będącej jedynie miejscem do życia czy dworowania świata wartości. Tym samym dokonując prezentacji tematu należy wskazać w poszczególnych utworach symbolikę „domu” zaprezentowaną przez danego autora.
Dom jako synonim szczęśliwego dzieciństwa i ostoja tradycji odnajdujemy w lekturze „Pan Tadeusz” A. Mickiewicza. Jak mówi cytat zaczerpnięty z fragmentu epilogu: „Dziś dla nas, w świecie nieproszonych gości, W całej przeszłości i całej przyszłości Jedna już tylko jest kraina taka, W której jest trochę szczęścia dla Polaka: Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie Święty i czysty jak pierwsze kochanie, Nie zaburzony błędów przypomnieniem, Nie podkopany nadziei złudzeniem Ani zmieniony wypadków strumieniem. Gdziem rzadko płakał, a nigdy nie zgrzytał, Te kraje rad bym myślami powitał: Kraje dzieciństwa, gdzie człowiek po świecie Biegł jak po łące, a znał tylko kwiecie Miłe i piękne, jadowite rzucił, Ku pożytecznym oka nie odwrócił. Ten kraj szczęśliwy, ubogi i ciasny, Jak świat jest boży, tak on był nasz własny…”. Dom to nie tylko miejsce ale związane z nim wspomnienia, sytuacje i ludzie. Potwierdzenie możemy odnaleźć także w opisie Soplicowa. To tam poznajemy szczegółowo tradycje i obyczaje widoczne w każdym zakątku domu: jego wystroju, zachowaniu domowników, rozkładzie dni i zajęć.
Dom ukazany jako synonim szczęścia odnajdujemy w utworze „Na dom w Czarnolesie” Jana Kochanowskiego. To jedna z bardziej znanych fraszek Kochanowskiego. Utwór ma charakter modlitewny, podmiot liryczny poprzez monolog wyraża refleksje na temat swojego dotychczasowego życia. Dokonywane w ten sposób podsumowanie przepełnione jest poczuciem własnej wartości. Podmiot liryczny podkreśla również, że osiągnięty sukces zawdzięcza przede wszystkim Bogu. Zdrowie pozostaje postawione ponad wszystkie zbytki podobnie jak czyste sumienie, prawdziwa przyjaźń, pogodna starość. Ostatnie chwile życia powinien bowiem przepełniać ład i harmonia, stan ten można osiągnąć w Czarnoleskim domu. To miejsce w którym strudzony człowiek może odpocząć, odnaleźć bliskość i łaskę Boga, który jawi się jako opiekun a nie bezlitosny sędzia.
Dom zostaje ukazany także jako swoista ostoja , poczucie bezpieczeństwa ratunek oraz ziemia ojczysta. „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej zawiera właśnie takie przykłady. Autorka była zwolenniczką pozytywistycznych idei, stąd w swej twórczości starał się wesprzeć istniejące wzorce poprzez ukazanie ich obrazu. Głównym propagowanym przez autorkę założeniem była myśl, iż praca powinna stanowić najwyższa wartość wolnego człowieka, pełniąc główne zadanie w życiu umożliwia realizację i odnalezienie sensu istnienia, wykonując ją poprawnie i z zaangażowaniem osiąga się szczęście. Dzięki możliwości wykonywania określonych zadań człowiek daje obraz własnej godności. Poglądy te Orzeszkowa popiera poprzez wypowiedzi niektórych bohaterów, losy postaci a także wyraźny podział społeczny i ukazanie w nim dworu i zaścianka. Zestawiła tu obraz szlachty, bogatej i przez to nie szukającej pracy oraz biedniejszej warstwy zmuszonej do walki o swój byt. Zamożni przedstawiciele społeczeństwa dnie spędzali na poszukiwaniu zajęć, nie mogąc skupić się na żadnej czynności. Stąd dopadała ich melancholia, rozczarowanie i choroba. Zaścianek natomiast to niezamożni ludzie, aby móc funkcjonować muszą zarobić na swój codzienny byt. Pracują więc ciężko by spełnić wszystkie te potrzeby, w efekcie odczuwają samozadowolenie, ich życie nabiera sensu i znaczenia, dzięki czemu są szczęśliwi i zdrowi. Kolejnym istotnym elementem który ukazała w tym kontekście jest także dom, to on dla przedstawicieli zaścianka jest miejscem odpoczynku, wspólnych spotkań, dzielenia trosk i problemów. Dom to także ziemia jako kolejna bezwzględna wartość rozumiana przede wszystkim jako ojczyzna. Bez względu na sytuacje czy też nacisk zaborców trzeba o nią walczyć i zabiegać, zawsze bowiem stanowi dom , który musi sprawnie funkcjonować bu utrzymać żyjących na nim ludzi.
Dom w literaturze nabiera także oblicza pustej, bezdusznej formy będącej jedynie miejscem koniecznej wspólnej egzystencji danej grupy ludzi. Taki właśnie obraz odnajdujemy w lekturze „Moralność pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej. Autorka na przestrzeni kamienicy, domu zamieszkanego przez wiele osób ukazała schemat mieszczańskiej moralności oraz wyraziła jego krytykę. Przykładem stała się opisana historia jednej z rodzin, właścicieli kamienicy. Główną bohaterką jest tytułowa pani Dulska, matka dwóch dorastających córek: Hesi i Meli oraz syna Zbyszka. Kobieta ta jest nośnikiem krytykowanych cech mieszczaństwa, jej zachowania i poglądy są na to jednoznacznym dowodem. Pani Dulska uważa, iż reprezentuje swoją osobą wysoki poziom moralności, która może służyć za przykład innym, to jednak tworzone na pokaz pozory, ta „porządna” kobieta potrafi bowiem bezdusznie wyrzucić z kamienicy lokatorkę, która próbowała popełnić samobójstwo, powód jest dla niej oczywisty, swym postępowaniem naraziła rodzinę właścicielki na skandal, niemoralność tego czynu jest wyraźnie widoczna gdy okazuje się, że pani Dulska z chęcią przyjmuje regularne opłaty od innej lokatorki będącej „ damą lekkich obyczajów ”. Cały obraz sytuacji rodziny to jakby mały skandal, matka jest na tyle zakłamaną i władczą osobowością, że posuwa się do każdego czynu by zachować pozorną moralność. Zasady, których trzyma się pani Dulska to: „prać brudy w czterech ścianach”, „ład utrzymać na pokaz”, „pieniądze nie śmierdzą”. Dom tym samym to puste ochydne misce w którym tuszuje się niewygodne fakty.
Dom jako symbol umożliwia również prezentację ówczesnego świata pozbawionego wartości. Taki właśnie przykład odnajdujemy w „Tangu” Stanisława Mrożka. Tango jako utwór stanowi swoistą parodię dramatu rodzinnego. W swej budowie przypomina on tradycyjny dramat mieszczański, autor zachowuje zasadę trzech jedności osadzając akcję sztuki jednej mieszczańskiej rodziny w ich rodzinnym domu i wybierając na bohatera młodego zbuntowanego idealistę. Dom tym samym staje się głównym planem ukazującym sceny z życia rodziny oddającej wydźwięk całokształtu rzeczywistości. W tym utworze paradoksalnie zostaje odwrócony motyw konfliktu pokoleń, to nie seniorzy nie mogą pogodzić się ze zmianami niesionymi przez współczesność, ale przedstawiciel młodego pokolenia nie potrafi zaakceptować nowego stanu rzeczy, buntuje się przeciwko zmianą. To Artur dwudziestokilkuletni człowiek chce budować a nie łamać zasady, przywracać ład niesiony przez tradycję . Już ten paradoks na wstępie sztuki ukazuje nam problem jego rodziny. Dodatkowo każda z postaci posiada swe własne charakterystyczne cechy uwidaczniające panujące stosunki rodzinne. Babcia chodząca w przejaskrawionych strojach lubuje się w hazardzie, nie godzi się na rolę seniorki – skarbnicy mądrości rodziny, moralizującej swymi poglądami pozostałych. To ona przecież namawia do rozwiązłości innych. Groteską jest gdy wnuczek Artur kara babcie sadzając ją na katafalku.. Artur krytykuje rodzinę nie mogąc pogodzić się z ich rozwiązłością. Oni natomiast tłumaczą mu swoje racje, udowadniając, że powinien być wdzięczny za taki stan rzeczy. Matka zdradza ojca z prostakiem Edkiem, ojciec pozostaje całkowicie bezczynny drażniąc swą postawą syna. Jedynym sprzymierzeńcem Artura wydaje się być jego wujek, brat babci – Eugeniusz, choć „zakurzony” ciągle hołduje starym obyczajom.
