Pozytywizm – zagadnienia organicyzmu i nierówności społecznej
Pozytywizm jako epoka charakteryzował się dominacją naturalizmu i realizmu, literatura miała za zadanie przede wszystkim ukazać prawdziwość ludzkiego życia, wszystkie jego elementy bez zbędnej idealizacji. Stąd właśnie powstało założenie organicyzmu. Termin ten oznaczał całe społeczeństwo, organizm to metafora do obrazu społeczeństwa, jego poszczególne narządy reprezentują tu kolejne klasy społeczne. Jak wnosili zwolennicy tej idei jeśli choć jeden z organów – czyli klas zajmie choroba cierpiał będzie cały organizm. Dlatego też niektórzy pozytywiści zwani również jako – organiczycy, wypowiedzieli walkę wszelkim choroba społecznym mając na celu uzdrowienie wszystkich jej obszarów. Literatura zaczęła w tym miejscu opisywać poszczególne problemy każdej z warstw – stawiała w ten sposób diagnozę wskazująca obszary choroby. Ze względu na to , że głównym problemem nadal pozostawały granice klasowe wnoszono o poprawę tej sytuacji poprzez ”prawo wzajemnych usług”- czyli działania mające na celu wyrównać szanse i status wszystkich, poprzez wzajemne świadczenie usług. Literaturę zdominowała tematyka wsi, nędzy jaka doświadczają żyjący na niej ludzie a przede wszystkim niewinne i bezbronne dzieci. Drugim problemem była idea” pracy u podstaw” miała ona na celu pomoc biedocie i pospólstwie a także jej konieczną oświatę. To dzięki temu tematowi ukazywano czytelnika rażące nierówności. Aby uwidocznić te zagadnienia należy wskazać i pokrótce omówić utwory w których dominowały te zagadnienia.
Bolesław Prus -„Lalka” – zamieszczony tu opis Powiśla- dzielnicy warszawskiej biedoty ukazuje prawdziwa nędze, upadek moralny, oraz problemy tej grupy społecznej. W połączeniu z obrazami piękna i bogactwa jakiemu hołduje chociażby Izabela Łęcka – główna bohaterka, bezduszna wobec cierpienia innych – kontrast ten jest bardzo widoczny. Postać Wokulskiego prezentuje właściwą postawę społeczną, wspiera on ludzi głosząc słuszne hasło „pracy u podstaw”. Jest wyrozumiały jeśli chodzi o zapłatę za czynsz, rozumie bowiem ciężar życia tych osób. Jest tutaj także wyraźna krytyka zamożnych warstw społecznych. Są to ludzie obojętni i bezduszni, starają się żyć w ten sposób by nie zauważać innych i ich problemów. Dają nieme przyzwolenie na istnienie tej sytuacji.
Bolesław Prus – „Powracająca fala” – to kolejny utwór tego autora, który porusza tematykę organicyzmu i nierówności społecznej. Sporządzony tu obraz prezentuje losy robotników pracujących na rzecz fabryki Adlera. Ci ludzie doświadczają wyzysku, pracują ponad siły za marna zapłatę. W ten sposób osłabiana zostaje polska siła napędowa, ludzie ci wycieńczeni ponad normę pozbawieni możliwości dostatniego życia i wypoczynku marnieją stając się coraz bardziej niezdolnymi do pracy
Bolesław Prus – „Kamizelka” – Podmiot liryczny przedstawia nam opowieść sporządzoną na podstawie obserwacji swych sąsiadów, młodego przeciętnego małżeństwa budującego swą przyszłość. Mamy wrażenie czytając nowele, że bezwstydnie podglądamy te parę z okna własnego domu. Nie znane nam są ich imiona a mimo to możemy tak blisko ich poznać. To przeciętna dwuosobowa rodzina, można by powiedzieć na starcie swej drogi. Obydwoje ciężko pracują na skromny byt, mężczyzna wychodzi do biura by długie nocne godziny realizować przyniesioną do domu prace, kobieta pracuje w szkole ale to nie jedyne jej zajęcie, wieczorami siadając obok swojego męża szyje ubrania by w ten sposób dorobić. Po ciężkim tygodniu pracy odpoczywają spacerując niedzielami do późnego wieczora. Mamy wrażenie, że nic nie może zmienić tego stanu rzeczy, niestety ten spokój zostaje jednak niezauważalnie zburzony. Widzimy jak choroba powoli „gasi światło życia” męża, sprawia że chudnie tracąc wraz z kolejnymi kilogramami swe życiowe siły, ich domu nie słuchać jednak płaczu, nie widać smutku, dlaczego? Bo każde z małżonków swe cierpienie chowa głęboko w sercu. Za tą wzruszającą opowieścią ukryty jest obraz walki o życie w niesprzyjających warunkach. Młodych ludzi, którzy pracują ponad siły by móc egzystować. Walczą o życie nie mając nawet dostępu do odpowiedniego leczenia. Wszystkie te czynniki wywołują rodzinna tragedię.
Eliza Orzeszkowa – „Nad Niemnem”. Pod pozorami konfliktu pokoleń uwidoczniona zostaje problematyka nierówności społecznej. Ojciec wyznaje dawne zasady natomiast syn jest już zwolennikiem organicyzmu i polepszenia rzeczywistości dzięki zniesieniu podziałów. Z początku zastanawiamy się czytając lekturę dlaczego syn sprzecza się z ojcem , jakie różnice powodują ten konflikt? Wychowany w różnicach społeczno – kulturowych ojciec Benedykt uważa, że należy ostentacyjnie zaznaczać różnice pomiędzy wsią, chłopami a ziemiaństwem. Swe słowa popiera on czynami walcząc zażarcie o każda sztukę bydła, która nie dopilnowana weszła na jego teren. Postawa ojca wyraźnie wskazuje na jego przywiązanie do różnic klasowych, taki stan rzeczy odpowiada mu, sam bowiem należy do tych „lepszych”, którzy jak dotąd maja znaczną swobodę działania i moc decydowania o biedniejszych. Jest mu trudno pojąc postawę syna i jego pęd do równouprawnienia, nie rozumie dlaczego dąży on do wyrównania poziomu życia podwładnych dotąd mu ludzi. Syn natomiast, młody pozytywista nie może pojąć zasad kierujących ojcem, nie rozumie on bowiem jakim prawem można dzielić ludzi na lepszych i gorszych tylko dlatego, że są mniej zamożni. Przyświecające mu idee wywodzą się już z całkiem odmiennej epoki, niosącej nadzieje na wprowadzenie nowego – lepszego dla wszystkich porządku. Młodzieniec walczy o równouprawnienie i z ogromną zaciekłością broni swych poglądów.
Henryk Sienkiewicz – „Szkice węglem” ta nowela wyraźnie ukazuję potrzebę pracy u podstaw a także dogłębnego organizmu. Poznając bowiem układy panujące pomiędzy chłopem, panem, urzędnikiem a księdzem ukazują nam jak błędne są kontakty i wszystkie warstwy społecznej. Każda posiada inna świadomość i edukacje a także poczucie praw i obowiązków przez co każdy pragnie własnym kosztem utorować sobie lepsze życie. Najbiedniejszy w tym wszystkim nadal pozostaje chłop. Jako całkowicie niewykształcony trzyma się kurczowo przestarzałych wzorców zachorowań nie potrafiąc argumentami wywalczyć lepszego losu. Pracuje ciężko narzekając na niedole wierząc, że taka jest jego powinność a inni posiadają większe prawa.
