Biografia
Bolesław Prus (właściwe nazwisko Aleksander Głowacki) żył w latach 1847 – 1912. Pochodził z ubogiej szlachty (herbu Prus). Brał udział w powstaniu styczniowym, w którym został ranny. Potem aresztowany i uwięziony w cesarskim więzieniu. Po uwolnieniu studiował w Szkole Głównej (1866 – 68). Był pisarzem i publicystą. Był współpracownikiem „Kuriera Warszawskiego” i „Kuriera Codziennego”. Zajmował się też krytyką i teorią literatury. Własną twórczość pisarską rozpoczął od nowelistyki.
Początkowo związany z pozytywistycznym programem literatury tendencyjnej, demaskował zarówno jałowość życia i degradację etyczną ziemiaństwa, jak i krzywdę społeczeństwa, spowodowaną postępem cywilizacyjnym. Przez całe twórcze życie pisał słynne „Kroniki” stanowiące klasykę polskiej felietonistyki. Jego najświetniejszy okres pisarski przypadał na lata 1880 – 1896. Powstawały kolejno: „Antek” (1881), „Kamizelka” (1882), „Grzechy dzieciństwa” (1883), „Placówka” (1885). „Lalka” wydana w 1890 roku jest arcydziełem Prusa i całej polskiej prozy. Innymi znakomitymi powieściami pisarza są „Emancypantki” i „Faraon”( 1895 – 96).
W jego utworach głównym bohaterem pozytywnym jest prosty człowiek o czułym sercu, dziecko, osoba skrzywdzona przez los, człowiek z ludu (np. „Anielka”, „Katarynka”, „Kamizelka”). W dojrzałej twórczości stał się przedstawicielem realizmu, ukazał na tle epickiej panoramy życie różnych środowisk Warszawy, anachroniczność marzeń ostatnich romantyków, jak i bankructwo pozytywistycznych marzycieli wobec maskowanej obłudą obojętności arystokracji na los narodu oraz bezwzględności burżuazji („Lalka”).
Bolesław Prus zmarł w Warszawie w 1912 roku i został pochowany na Powązkach.
„Kamizelka” B. Prus
Utwór przedstawia historię starszego, bardzo kochającego się małżeństwa. Mężczyzna był urzędnikiem, a kobieta nauczycielką, i mimo tego, iż prowadzili skromne życie, to byli bardzo szczęśliwi. Wiedli oni szczęśliwe, spokojne życie, do dnia, w którym okazało się, że mąż zachorował na gruźlicę, nieuleczalną wówczas chorobę. Mąż z dnia na dzień mizerniał, musiał zrezygnować z pracy. Kobieta zmniejszyła ilość obowiązków, by móc czuwać przy słabnącym mężu. Mąż nie chcąc martwić żony, co dzień przesuwał pasek przy swej ulubionej kamizelce, by pokazać jej, że wcale tak bardzo nie chudnie. Któregoś dnia nawet sam się zdziwił, bo okazało się, że kamizelka stała się za ciasna. Natychmiast pochwalił się tym faktem ukochanej żonie. Nie był jednak świadomy, że żona z miłości do niego, co wieczór skracała ów pasek, by nie martwić męża jego postępującą chorobą. W ten oto sposób małżeństwo oszukiwało się wzajemnie w imię miłości, bo nie chcieli martwić siebie nawzajem. Działania małżonków wynikały z wzajemnej troski, bezgranicznej miłości. Wkrótce mąż zmarł, a zrozpaczona kobieta, została zmuszona do sprzedania owej kamizelki, gdyż leczenie męża było bardzo kosztowne, co doprowadziło do zubożenia kobiety. Kamizelkę odkupił od handlarza, narrator noweli, który był sąsiadem tego małżeństwa.
Utwór pokazuje, do jakich poświęceń jest zdolny człowiek w imię miłości.
„Katarynka” B. Prus
Głównym bohaterem jest pan Tomasz, człowiek wykształcony, wesoły, pedantyczny. Gdy postanowił się ożenić, to skrupulatnie zaczął się do tego przygotowywać. Kolekcjonował dzieła sztuki, stwarzając w domu małą galerię. Uwielbiał muzykę i sztukę. Nienawidził dźwięku katarynek i kataryniarzy. Wydał nawet zakaz wpuszczania ich na podwórze kamienicy, w której mieszkał. Pewnego dnia pan Tomasz, pracując przy swoim biurku, spostrzegł małą dziewczynkę wpatrującą się prosto w słońce, zdał sobie sprawę, że dziewczynka jest niewidoma. Była smutna i zamyślona. Innym razem zauważył, że dziewczynka jest wesoła i rozbawiona, tańczyła na podwórku. Okazało się, że dziewczynka tańczy do muzyki katarynki, która pojawiła się na podwórzu wbrew zakazowi wydanemu przez pana Tomasza. Dotarło do niego, że w swym smutnym życiu dziewczynka odnalazła odrobinkę radości. Mecenas odwołał zakaz, nawet płacił ludziom, by sprowadzali kataryniarzy na podwórze, by sprawić dziewczynce radość, podarować odrobinę szczęścia. Potem zasięgał opinii lekarzy okulistów, by spróbować pomóc dziewczynce w walce z chorobą. Bardzo chciał uszczęśliwić biedne dziecko i przywrócić mu wzrok. Postępowanie mecenasa było szlachetne, był dobrym człowiekiem. Współczuł dziewczynce i próbował jej pomóc. Autor porusza problem niesienia pomocy pokrzywdzonym przez los.
„Antek”
Głównym bohaterem jest kilkunastoletni chłopiec, który wychowuje się w ubogiej, wiejskiej rodzinie. Chłopiec nie interesuje się gospodarką. Antek miał wiele obowiązków, w tym opiekowanie się młodszą siostra Rozalią. Antek był marzycielem nie potrafił skupić się na pracy. Fascynowała go technika, lubił budować modele i inne zabawki, zachwycał się wiatrakami. Matka nie rozumiała jego pasji, uważała, ze chłopiec ma niepokolei w głowie. I że w ten sposób nigdy nie zarobi na utrzymanie. Antek był zdolnym chłopcem, szybko nauczył się fachu u kowala, ale to nie spodobało się kowalowi, więc nie dopuszczał go już do kuźni. Antek rzuca pracę i ponownie produkuje wyroby z drewna. Jednak jego matka uważa, że powinien on opuścić dom, bo nie jest ani przydatny w pracy, ani pożyteczny w gospodarstwie. Uważa, że bez niego będzie jej lżej. Niezrozumiany przez matkę i otoczenie chłopiec opuszcza wieś i wyrusza w świat.
Historia Antka jest przykładem na to jak zacofanymi ludźmi była ówczesna ludność wiejska. W otoczeniu Antka nie było nikogo, kto mógłby właściwie pokierować jego talentem i zdolnościami. Chłopiec chciał je rozwijać, ale nie miał ku temu możliwości. Zostając we wsi, nie miałby szans na zrealizowanie swoich marzeń.
„Anielka”
Bohaterką jest kilkunastoletnia dziewczynka, która wiedzie szczęśliwe życie, ma kochających rodziców i młodszego brata. Anielka jest milą, dobrą i pogodną dziewczynką. Jednak z czasem zaczyna dostrzegać, że jej życie nie jest takie piękne i kolorowe jak się wydaje, matka choruje, ojciec popada w długi i szuka sposobu na szukanie pieniędzy. Dochodzi do buntu chłopów, którzy nienawidzą jej ojca. Dwór ulega spaleniu, wśród służby panuje chaos i bałagan. Anielka czuje się zagrożona i niepewna sytuacji, w której się znalazła. Dostrzega również zainteresowanie ojca inną, zamożną kobietą. Gdy ojciec znika, matka Anielki zostaje zmuszona do opuszczenia zniszczonego dworu. Przenosi się wraz z dziećmi do folwarku karbowych. Tam Młodszy brat Anielki, Józio powoli dochodzi do siebie. Matka pilnie wyjeżdża i zostawia dzieci pod opieką znajomych. Anielka popada w melancholię, gorączkuje. Lekarz jest bezradny, nie umie jej pomóc. Gdy w domu zjawia się ojciec w żałobnym stroju i oświadcza, ze ich matka nie żyje dziewczynka traci przytomność i umiera.
Anielka była szczęśliwą dziewczynką, ale ogrom nieszczęść, jakie na nią spadły, przerosły jej siły. Dziewczynka nie była w stanie udźwignąć tyle niedoli.
„Lalka” B. Prus
Główni bohaterowie:
Stanisław Wokulski
Ignacy Rzecki
Tomasz Łęcki
Izabela Łęcka
Baronowa Krzeszowska
Baron Krzeszowski
Helena Stawska
Trzy pokolenia ukazane w „Lalce”:
Pokolenie romantyków (Rzecki)
Pokolenie przejściowe (Wokulski)
Pokolenie pozytywistów (Ochocki)
Moralność Wokulskiego
Jednym z głównych bohaterów powieści był Stanisław Wokulski. Wywodził się z rodziny szlacheckiej. Ojciec jego posiadał niewielki majątek, który został obłożony wysokim podatkiem za udział Wokulskiego w powstaniu listopadowym, co doprowadziło do jego utraty. Stanisław był człowiekiem ambitnym i zdolnym, dlatego tez podejmował się różnych prac, by zdobyć fundusze na kształcenie się. Początkowo uczęszczał do szkoły Przygotowawczej, a następnie podjął studia w szkole Głównej. Zaczął spełniać swoje plany życiowe. Chciał być człowiekiem wykształconym i zdobyć zawód. Przerwał naukę, by wziąć udział w powstaniu styczniowym, a po jego klęsce został zesłany na Syberię. Był dobrym Polakiem, gdyż sprawy ojczyzny nie były mu obce. Jednak jako były powstaniec nie mógł kontynuować nauki. Na zesłaniu prowadził prace naukowe i zyskał aprobatę tamtejszych naukowców. Za zgodą cara skończył studia. Był człowiekiem pilnym, inteligentnym. Uzyskał tytuł doktora nauk przyrodniczych. Po odbyciu kary wrócił do Warszawy i przezywał dalsze losy swego życia. Wokulski należał do przejściowców. Posiadał cechy zarówno romantyka, jak również pozytywisty. Nieszczęśliwie zakochany, żył w świecie fantazji. Był zaślepiony i naiwny, żył myślą, drobnymi chwilami, spędzonymi ze swą wybranką, która nie podzielała jego miłości i uczucia. Jednak Wokulski to również człowiek, dla którego najważniejsza była nauka i studia oraz chęć zdobywania wykształcenia. Cenił sobie pracę, posiadał umiejętności bogacenia się. Pomagał biednym, gotów był finansować prace uczonych, wykładać na naukę. Wspierał pokrzywdzonych przez los (Stawska). Stanisław Wokulski był dobrym, odpowiedzialnym i godnym szacunku człowiekiem. W jego postępowaniu można było dostrzec wiele dobroci i przyjaźni dla drugiego człowieka. Jednak zaślepiony miłością do Izabeli Łęckiej, przestał się kontrolować. Za najwyższy cel postawił sobie zdobycie jej względów i akceptację. Robił wszystko, by była mu przychylna. Zdobywał bogactwo, pomagał jej ojcu finansowo. Był zdolny do prowadzenia nielegalnych interesów. Dla niej pojedynkował się i uczył angielskiego. Jednak ta wciąż patrzyła na niego zimnym okiem. Nie chciała go znać. Wokulski był przekonany, że jej charakter i dusza dorównują jej urodzie. Niestety pomylił się, a przekonał się o tym dopiero, gdy byli już narzeczeństwem. Iza okazała się płytką, zimna, bezwzględną kokietką, w wyniku, czego zerwał z nią i odszedł.
Rzecki – typowy romantyk
Ignacy Rzecki był jednym z bohaterów „Lalki” Prusa. Wywodził się z biednej rodziny mieszczańskiej. Ojciec był woźnym w magistracie. Od najmłodszych lat ojciec uczył go, jak być dobrym polakiem. Wciąż powtarzał synowi, że Polak powinien być zawsze gotowy do walki. Ojciec dał Ignacemu patriotyczne wychowanie. Rzecki został osierocony jeszcze jako małe dziecko, którym opiekowała się jego ciotka. Postanowił on zostać sklepikarzem i w tym celu podjął on nauki u Mincla. Miał wiele obowiązków, do których musiał się przystosować. Uczył się uczciwości, punktualności. Posiadał wiedze praktyczna i teoretyczną (uczył się towaroznawstwa, rachunkowości, geografii). Swego zawodu wyuczył się bardzo dobrze. Ignacy Rzecki był człowiekiem pracowitym, spokojnym, całkowicie poświęcał się pracy w sklepie. Potrafił racjonalnie oceniać rzeczywista sytuację, kochał to, co robił. Był romantykiem, człowiekiem samotnym i skrupulatnym. Całe Zycie marzył o demokratycznej Polsce, wierzył w idee Napoleona. Walczył na Węgrzech i w powstaniu listopadowym. Jego hasłem było za wolność naszą i waszą”, był dobrym patriotą. Jednak wśród pozytywistów czuł się obco. Pieniądze nie były dla niego ważne. Mimo, iż całe Zycie ciężko pracował, nie posiadał żadnych bogactw materialnych. Liczył się dla niego przyjaźń, lojalność, pomoc potrzebującym. Potrafił być przyjacielem, wspierał potrzebujących.
Obraz życia arystokracji w „Lalce” Prusa
Autor przedstawia w „Lalce” rozległy obraz warstw społecznych i środowisk. Najdokładniej ukazaną w utworze warstwą jest arystokracja. Należą do niej między innymi: Tomasz Łęcki i jego córka Izabela. Są to ludzie typowo zepsuci. Są kosmopolitami, nie ważne dla nic są losy ojczyzny. Interesują ich tylko bale, przyjęcia. Łęcki grywa w karty i uprawia hazard. Izabela to zadufana egoistka, myśli tylko o sobie. Jest osobą wygodną, dwulicową, wyrachowaną i zimną. Dbają tylko o swój majątek. Kolejni przedstawiciele to Książę i Starski. Książę lubował się w bogactwie i wygodach, Wciąż było mu mało, pragnął coraz to więcej. Starski to daleki kuzyn Izabeli Łęckiej. Prowadzi hulaszczy tryb życia, czas spędza na zabawach, uwodzeniu bogatych panienek. Człowiek nieciekawy, oszust, utracjusz, manipulant, żerujący na innych. Do tego typu ludzi należy również baron Krzeszowski, hazardzista, uwielbia wyścigi konne, które pochłaniają jego czas i pieniądze, wciąż się zadłuża. W swym utworze B. Prus ukazuje arystokrację jako ludzi zdegenerowanych, cechuje ich egoizm, zadufanie, nicość moralna. Nie przejawiają cech patriotycznych. Pokazuje ludzi zamkniętych we własnym świecie, niedopuszczających do swej świadomości żadnych przemian. Arystokrację tę łączy grupowe poczucie odrębności i wyższości w stosunku do reszty społeczeństwa. Była to warstwa zupełnie martwa ekonomicznie, kulturalnie, nieproduktywna, która pasożytuje na pracy narodu, a jej plony pożytkuje za granicą na uciechy i zbytki. Próżniactwo uważają za dowód wyższości, pracę zaś, za przekleństwo. Szerzy się wśród nich obłuda obyczajów, która przykryta jest jednak skrupulatnym przestrzeganiem form towarzyskich. Całkiem odmienny typ arystokracji prezentują: pani Zasławska, kobieta niezwykle doświadczona przez życie, mądra i szlachetna, doskonale rozumie świat i ludzi (swój majątek przepisuje na organizacje dobroczynne), i Julian Ochocki, inteligent, naukowiec, człowiek nieco roztargniony, ogarnięty swymi ideałami. Całkowicie poświęcił się pracy naukowej, jego celem było stworzenie świata bez granic, barier. Miał to być świat ludzi wolnych i równych pod każdym względem. Autor daje do zrozumienia, że tylko uczciwa praca może powodować postęp społeczeństwa. Dzięki pracy ludzie zyskują świadomość swojego miejsca w społeczeństwie.
„Faraon” B. Prus
Akcja utworu rozgrywa się w Egipcie w XI w. p. n. e.
Dzieło Bolesława Prusa zawiera rozwiniętą teorię państwa – organizmu, w którym wszystko, działania każdej grupy społecznej, powinno być podporządkowane jednemu celowi: pomyślności, dobru całości. Każda siła społeczna winna w takim państwie pełnić zadania odpowiadające funkcjom w żywym organizmie. Jednak w powieści widać wyraźnie, że ten organizm państwowy nie jest zdrowy, bowiem największe wpływy, a co za tym idzie i władzę, zaczęło przejmować kapłaństwo, nie myśląc o dobru reszty społeczeństwa.
Wśród ludu panowała nędza, bieda, wypaczenie umysłowe i wszechobecny głód. Władza świecka natomiast najczęściej okazywała się fikcją.
Młody Ramzes widział jak źle dzieje się w jego państwie, wiedział również, że za całe to zło odpowiedzialni są kapłani, którzy okradali faraona, ukrywali jego skarby, uciskali i ciemiężyli lud. Dbali oni tylko o własne sprawy i wzbogacanie się. Wobec ludu byli okrutni i bezlitośni, szerzyła się korupcja i niesprawiedliwość. Kraj wyniszczały wojny, brakowało rąk do pracy. Kapłani byli nie tylko twórcami wiedzy i nauki, stawali się też potężnymi posiadaczami dóbr materialnych. Wielu z nich było doskonałymi politykami, znali słabe strony przeciwnika. Ich największą bronią była wiedza, dzięki której mogli manipulować ciemnym tłumem.
Ramzes XII oddawał się głównie praktykom religijnym a rządy w państwie sprawowali głownie kapłani, którzy mieli potężną władzę i wpływy.
Młody faraon próbował przywrócić Egiptowi dawną świetność i władzę królewską, ale zabrakło mu umiejętności politycznych, zdolności przywódczych i umiejętności wykorzystywania konfliktów. Jego wiedza o funkcjonowaniu państwa okazała się niewystarczająca do osiągnięcia zamierzonych celów.
Ramzes, w wyniku spisku kapłanów, ginie z rąk swego sobowtóra Lykona.
Bohaterowie:
Ramzes XII – ojciec Ramzesa XIII
Ramzes XIII – główny bohater, młody książę pełen zapału do polepszenia sytuacji w kraju, brak mu jednak wiedzy i umiejętności w zarządzaniu państwem
Herhor – arcykapłan, minister wojny, miał duży wpływ na Ramzesa XII, po śmierci Ramzesa XIII zasiadł na tronie faraona
Pentuer – kapłan z ludu, doradzał Ramzesowi XIII
Sara – Żydówka, w której zakochał się młody Ramzes, urodziła mu syna Setnego, którego zamordował sobowtór księcia
Królowa Nikotris – żona Ramzesa XII, matka księcia, po śmierci syna wyszła za mąż za Herhora
Kama – kapłanka fenicka, podsunieta młodemu Ramzesowi, by śledzić jego poczynania, zajęła miejsce Sary u boku księcia
Tutmozis – wierny i oddany przyjaciel młodego Ramzesa
Dagon – fenicki bankier, u którego zadłużył się książę, bezwzględny dla chłopów
Hiriam – książę tyryjski, który próbował sobie zjednać Młodego Ramzesa dla osiągnięcia własnych celów
