Renesans – dominujące gatunki literackie
W epoce renesansu uprawiano szereg gatunków literackich. Należy jednak zaznaczyć, że cześć z nich stanowi wskrzeszenie antycznych wzorów, a część kontynuację gatunków popularnych w średniowieczu. I tak wymieniając i omawiając gatunki literackie epoki, należy zaznaczyć, że kontynuacją antycznych dzieł stały się:
Pieśni – tworzone w dobie renesansu są kontynuacją antycznych utworów twórców takich jak Horacy, przykład stanowi twórczość Kochanowskiego, jego pieśni choć pisane w sposób oryginalny zachowują kunsztowną tradycyjną formę. Warto zaznaczyć, że pieśni początkowo były tworzone do wykonywania przy akompaniamencie muzyki, dopiero z czasem stały się samodzielnymi utworami przeznaczonymi do czytania.
Treny– to gatunek wywodzący się ze starożytności. Dawniej stanowiły utwory żałobne oddające cześć zmarłemu, należy zauważyć, że w tradycji w trenach ukazywano osoby ważne, zasłużone, godne pamięci i czci. W renesansie treny pisywał Kochanowski, jego dzieła choć czerpią ze starożytnego gatunku są nowatorskie, poeta opiewa bowiem swoje zmarłe dziecko a analiza nie dotyczy samej osoby i jej zacnych czynów a własnych odczuć.
Fraszki – to liryczne, krótkie utwory o lekkiej często żartobliwej treści. Nazwa wywodzi się od włoskiego terminu oznaczającego dosłownie żart, figiel, drobiazg. Za pierwowzór utworów przedstawiających ten gatunek uznaje się starożytny epigramat. Najbardziej znanymi pisarzami fraszek w renesansie stali się : Jan Kochanowski i Mikołaj rej.
Tragedia – była jednym z najznakomitszych starożytnych gatunków, utwory je realizujące obowiązywała określona kompozycja oraz zasada trzech jedności: czas, miejsce akcja. Przykładem może stać się Antygona Sofoklesa. W renesansie kontynuatorem gatunku jest chociażby Kochanowski jego dzieło „Odprawa posłów greckich” zachowuje kanon, warto zaznaczyć jednak, że poeta dokonał również innowacji poprzez niekonwencjonalną prezentację konfliktu tragicznego.
Sielanka – to gatunek wywodzący się z antyku, jego twórcą jest Teokryt. W dobie renesansu z powodzeniem realizują go: Szymon Szymonowic czy Jan Kochanowski w „Pieśni świętojańskiej o sobótce”. Utwory te prezentują piękną i harmonijną wizję świata, pełnego swobody, radości i sielanki.
Dialog- za twórcę tego gatunku uznaje się Platona, w tej formie bowiem prezentował własne koncepcje filozoficzne, poprzez rozmowę między postaciami a własną osobą ukazywał przemyślenia i światopogląd. W średniowieczu oraz renesansie wykorzystywano gatunek w teatrze, za jednego z czołowych przedstawicieli uznaje się Mikołaja Reja – „Krótka rozprawa między trzema osobami. Panem, Wójtem a Plebanem” i Łukasza Górnickiego – „Dworzanin polski”.
Do gatunków przyjętych w renesansie z epoki średniowiecza zalicza się:
Sonet– gatunek ten powstał w epoce średniowiecza we Włoszech, jego pierwowzór stanowiły dwie zwrotki czterowersowe oraz dwie trzywersowe. Pierwsze miały charakter opisowy, kolejne natomiast refleksyjny. Szeroko rozpowszechniony sonet miał również swych zwolenników we Francji, tam też zyskał inną formę, a mianowicie trzy strofy czterowersowe i jedną dwuwersową. W epoce renesansu na ziemiach polskich sonety pisał: Mikołaj Sęp Skarżyński oraz Jan Kochanowski.
Kronika – choć gatunek ten występował również w starożytności ukształtowało go średniowiecze. To bowiem w ówczesnym czasie scharakteryzowano i nazwano dzieła kronikami, ich specyfiką było: ukazywanie wydarzeń historycznych, zbieranie i przechowywanie informacji na temat świata, do najwybitniejszych autorów zalicza się Galla Anonima, Wincentego Kadłubka czy Długosza. W epoce renesansu dzieła te pisywał miedzy innymi: Marcin Bielski, warto zaznaczyć, że jego utwór: „Kronika wszystkiego świata” można nazwać pierwszą polską historią powszechną.
Kazania – w epoce renesansu rozpowszechnił Piotr Skarga dzięki dziełom „Kazania sejmowe”. Jego utwór był nie tylko prezentacją przemyśleń i światopoglądu ale również stał się narzędziem publicystyki religijnej i politycznej. W epoce średniowiecza kazania bowiem nie wychodziły poza ramy i tematykę kościoła, przykładami mogą stać się Kazania Świętokrzyskie czy Gnieźnieńskie.
