Oświecenie w Polsce – dominujące prądy literackie, ramy czasowe.
Na rozwój i przebieg oświecenia na ziemiach polskich wpływ miały przede wszystkim wydarzenia historyczne. Początek epoki datuje się od roku 1764 a koniec na rok 1822. Aby móc zrozumieć jej przebieg należy więc znać najważniejsze wydarzenia mające miejsce w poszczególnych fazach nurtu:
Faza wczesna– rozpoczęła się w roku 1764, to czasy saskie, Polska przeżywa prawdziwe załamanie, upada gospodarka i oświata, kraj zniszczony wojnami opanowuje monarchia
Faza dojrzała – do władzy w roku 1764 dochodzi król Stanisław August Poniatowski. Ten okres nazywany inaczej stanisławowskim jest szczytowym momentem oświecenia w Polsce, pomimo wszelkich przeciwności rządy króla i działania licznych patriotów umożliwiają rozwój polityki, publicystyki i literatury. W okresie tym dochodzi do takich wydarzeń jak: 1768 – 1772 Konfederacja barska, 1772 pierwszy rozbiór polski, 1773 Powołanie Komisji Edukacji Narodowej, 1788 – 1792 Sejm Wielki stara się ratować kraj , zostają wprowadzone nowe reformy, 1791 Konstytucja 3 maja, 1792 Targowica czyli konfederacja sprzeciwiająca się reformą zawracająca się z prośbą o pomoc do sąsiednich mocarstw, 1793 II rozbiór Polski, 1795 III rozbiór Polski zakańczający panowanie króla, upadek państwa.
Faza schyłkowa zwana również fazą oświecenia. Kraj po upadku podejmuje próbę odbudowy, Europę dominuje epoka Napoleona, najważniejsze wydarzenia tego okresu to: 1797 powstają Legiony Dąbrowskiego we Włoszech, 1807 utworzenie Księstwa Warszawskiego, 1812 klęska Napoleona, 1815 utworzenie Królestwa Kongresowego na Kongresie Wiedeńskim, 1822 koniec epoki oświecenia początek romantyzmu, Adam Mickiewicz wydaje „Ballady i romance”.
Na ziemiach polskich w dobie oświecenia literaturę zdominowały trzy prądy literackie:
Klasycyzm – ten prąd literacki został uznany za najważniejszy w ówczesnym czasie był on bowiem zgodny z filozofią i ideologią epoki. Poezja tworzona pod wpływem tego kierunku miała charakter utylitarny, stawała się użyteczna na drodze zaangażowania literatury w sprawy kraju. Najmodniejszymi gatunkami stała się: bajka, satyra, komedia i poemat heroikomiczny, ukazywano w nich ideały odnoszące się do starożytnych założeń: harmonia, prostota, kunszt języka. Należy również zauważyć, że w tym kierunku powstały takie formy jak: esej felieton oraz powieść nowożytna. Do głównych reprezentantów klasycyzmu zalicza się: Ignacego Krasickiego, Adama Naruszewicza, Franciszka Zabłockiego, Franciszka Bohomolca, Juliana Ursyna Niemcewicz.
Sentymentalizm – to kolejny dominujący nurt epoki oświecenia, jego nazwa pochodzi od powieści „Podróż sentymentalna” Sterne^a, prekursorem kierunku w europie był Rousseau. Nurt ten miał na celu ukazywanie ludzkich uczuć i przeżyć. W momentach gdy rozwój cywilizacji odsuwa człowieka od natury dzieła literackie miały kształtować na nowo więzi międzyludzkie poprzez opis wewnętrznych przeżyć, konfliktów i napięć z którymi przyszło zmierzać się ludziom. Głównymi gatunkami stała się: sielanka, wiersze i powieści sentymentalne. Za czołowych przedstawicieli nurtu uznaje się: Franciszka Karpińskiego, Stanisława Bogusławskiego, Jakuba Jasińskiego.
Rokoko – ten styl znany był już w późnej fazie baroku jednak kontynuowano go nadal w epoce oświecenia. Choć odnaleźć można go w ulotnych utworach dworskich przede wszystkim zdominował on sztukę użytkową: meble porcelanę, wystrój wnętrz a także malarstwo. Najważniejszą wartością tego stylu stało się piękno, to z nim miał obcować człowiek gdyż stanowi źródło przyjemności. Za głównych reprezentantów rokoko uważa się: Stanisława Trembeckiego, Ignacego potockiego, Franciszka węgierskiego.
