Na upadek Cesarstwa Rzymskiego składało się wiele czynników. Brak wybitnych przywódców, nieumiejętne sprawowanie władzy w tak rozległym Imperium miało duży wpływ na upadek cesarstwa rzymskiego. W społeczeństwie rzymskim nastąpił kryzys gospodarczy i społeczny. Toczone wojny, wydatki na wojsko, grabieże plemion barbarzyńskich, to wszystko miało wpływ na upadek cesarstwa rzymskiego. Brakowało pieniędzy, społeczeństwo ubożało, a nieumiejętnie rządzący nie potrafili nad tym zapanować. Szerzyła się korupcja.
Chrześcijaństwo było ideologicznym zagrożeniem dla Rzymu. Religia chrześcijańska miała duże wzięcie, gdyż obiecała równouprawnienie i raj po śmierci. Biedacy i niewolnicy byliby równi z ludźmi zamożnymi. Nazywana była religią biedaków i niewolników. Stan wieloreligijny trwał do 313 r. n. e.
Kiedy to cesarz Oktawiusz Wielki zrównał religię chrześcijańską z innymi religiami.
Cesarz Teodozjusz w 392 r. ogłosił religię chrześcijańską jako jedyną. Inne religie zostały zakazane. Chrześcijaństwo powstało na obszarze kultury hellenistycznej. Językiem chrześcijan była greka. Chrześcijaństwo wschodnie było samodzielne.
31 r. p. n. e. Oktawian August zwyciężając Antoniusza (Pompejusza) zerwał całkowicie z republiką. Ogłoszono pryncypat (już nie republika, a jeszcze nie cesarstwo).
Pax Romana – pokój rzymski, granice były zabezpieczone. Przebiegały między Renem a Dunajem, tam kończyła się cywilizacja. Po za granicą znajdowały się plemiona germańskie, które nie utworzyły państwa, zwani byli barbarzyńcami. Napady barbarzyńców były coraz częstsze, napadali na coraz bogatsze cesarstwo rzymskie (głownie zachodnie). Trwało tak, do kiedy utworzono gwardię cesarską „Pretorianie” – były to osobowe jednostki, zajmujące się pilnowaniem granic cesarstwa rzymskiego.
Imperium Rzymskie było olbrzymie, obejmowało m.in.: Bułgarię, Syrię, Egipt, Francję, połowę Anglii, Hiszpanię, Portugalię, Rumunię, Węgry, Grecję, całą północną Afrykę.
Powstawały doskonałe, bezpieczne drogi, przez które nie wdzierał się bandytyzm. Wszyscy, którzy rabowali na drogach, zostawali krzyżowani.
Imperium było podzielone na dwie prowincje: zachodnią i wschodnią. Część zachodnia uległa romanizacji, przyjęto kulturę rzymską i język łaciński.
Prowincja wschodnia uległa hellenizacji, tzn. rozwijała się tam kultura i język grecki. Takie języki, jak: włoski, francuski, hiszpański, portugalski i część angielskiego wywodzą się z języka rzymskiego (łacińskiego).
Teodozjusz Wielki w 395 r. podzielił Imperium na część wschodnią i zachodnią. Był główny cesarz i dwaj pod cesarze, którzy rządzili podzielonym Imperium.
W 476 r. wódz germański Odoaker pozbawił korony cesarskiej Romulusa Augustusa (władcy części zachodniej Imperium), odesłał koronę do Konstantynopola, uznając już tylko istnienie Cesarstwa Wschodniego.
Cesarstwo zachodnie przestało istnieć. Przyczynili się do tego Germanowie. Na jego gruzach powstało królestwo germańskie.
Dawne zachodnie prowincje zostały zalane falą barbarzyńców. Liczne napady i grabieże przyczyniły się do załamania handlu i gospodarki Imperium. Miasta zaczęły pustoszeć, mieszkańcy uciekali przed barbarzyńcami lub byli pochwytani w niewolę. Oni ciągle ze sobą walczyli. Cesarstwo bizantyjskie było najsilniejszym państwem. Justynian opracował prawo.
Po upadku cesarstwa zachodniorzymskiego powstały trzy ośrodki kulturowe. Były to: Państwo barbarzyńskie, Bizancjum i Arabowie.
Spór o ikonę ( święty obraz wykonany na drewnie, papierze) podzielił lud na dwa obozy; jedni dążyli do zniszczenia ikon, a drudzy za tym, by pozostały. Zwyciężyli zwolennicy ikon. Arabowie stali się największym wrogiem Bizancjum. Mahomet stworzył religię muzułmańską – Islam. Mahomet obiecywał każdemu Arabowi, że otworzy im drzwi do raju. Biedni Arabowie ginęli w walce, aby dostać się do raju. Wiedzieli, że po śmierci czekają ich zaszczyty.
Do XV w. Hiszpania toczyła ciągłe walki z Arabami.
Kultura arabska była wspaniała. Wszystkie pamiątki i pisma zostawały przez nich zachowywane. Pisma znalezione przepisywali, zachowywali pamiątki po ludach podbitych. Dzięki Arabom, wszystko, co znaleźli przetrwało do dziś, dorobek starożytności. Przetrwała kultura antyczna.
Cesarstwo Wschodniorzymskie nie było narażone na napady barbarzyńców i dalej się rozwijało. Stolicą był Konstantynopol (rozbudowany i nazwany przez cesarza Konstantyna).
Cesarstwo wschodnie, zwane cesarstwem bizantyjskim przetrwało do XV w. n. e.
