„Moralność pani Dulskiej” G. Zapolska – kompozycja utworu
Utwór „Moralność pani Dulskiej” autorstwa Gabrieli Zapolskiej stanowi tragifarsę. Gatunek ten jest połączeniem farsy: szybkiej komedii o łagodnej treści z tematyką społeczno – obyczajową, która może stanowić temat tragedii. Analizując kompozycję dramatu należy stwierdzić, że jest to tragifarsa, która zawiera w sobie elementy: dramatu obyczajowo psychologicznego, komedii obyczajowej oraz dramatu utrzymanego w konwencji naturalistycznej. Aby udowodnić to założenie należy jednak pokrótce wskazać poszczególne warstwy dramatu.
„Moralność pani Dulskiej” jako dramat obyczajowo psychologiczny. Na elementy tego gatunku wskazuje charakterystyka jednej z ówczesnych warstw społecznych – mieszczaństwa. Zapolska krytykuje moralność mieszczańską, piętnuje „dulszczyznę”, „kołtuństwo”, obłudę oraz władze pieniądza. Na przykładzie rodziny Dulskich zobrazowana została mentalność tej warstwy społecznej, która za wszelką cenę starała się utrzymać konwenanse. Stąd wszelkie skandale i skandaliki były skrzętnie tuszowane i ukrywane za kurtyną pozornej moralności, wzorowości postawy obywatelskiej. Ukazany został również problem społeczny jakim był stosunek mieszczaństwa do uboższych warstw społecznych – miejskiej biedoty, mieszkańców wsi. Przykładem była sytuacja służącej państwa Dulskich Hanki. Zakończenie dramatu również wskazuje na dramat obyczajowo psychologiczny, zmusza czytelnika do refleksji budzących pesymistyczne obrazy.
„Moralność pani Dulskiej” jako komedia obyczajowa. Na cechy tego gatunku wskazują między innymi kreacje bohaterów. Postacią, którą należy tu wskazać jest Dulski, mąż tytułowej bohaterki, to on bowiem pozostaje „niemy” mówiąc tylko jedno słowo w całym utworze. Jest całkowicie pozbawiony woli i podległy swej życiowej partnerce, bawią jego udawane spacery na przykład pod kopiec Kościuszki lub kradzież wyliczanych przez żonę papierosów. Kontrast, który panuje pomiędzy dwoma sierotami hałaśliwą Hesia a cichą i zastraszoną Męlą także jest wart uwagi. Zbyszko syn Dulskiej również jest barwna postacią to młody zawadiaka – dekadencki filister do reszty ulegający wpływowi matki. Na komedię obyczajową wskazuje również szybkość akcji, czytelnik nie nudzi się obserwując losy postaci.
„Moralność pani Dulskiej” jako dramat utrzymany w konwencji naturalistycznej. Elementy tego gatunku odnajdujemy w scenerii oraz fabule. Autorka przywiązała ogromną wagę do szczegółów dokładnie opisując: strój, wygląd i zachowanie postaci. Wszystkie te elementy sprawiają, że całość wydaje się jak najbardziej prawdopodobna. Dodatkowo uwidoczniony został biologizm, motywacja ludzkiego postępowania, motyw ten jest charakterystyczny dla naturalizmu. Przykładem może stać się tu syn pani Dulskiej – Zbyszek, którego zachowania i działania są wynikiem zakodowanych w psychice wzorców postępowania. Zbyszek jest dziedzicem „dulczczyzny”, którego życie dominuje prawo i zasady rządzące w danym środowisku.
