Bogurodzica– historia i budowa leksykalna utworu
Bogurodzica jest bezspornie zabytkową polską pieśnią religijną/ maryjną i rycerską. Należy zaznaczyć, że dwie pierwsze zwrotki utworu to najstarsza cześć pochodząca z pierwszej połowy XIII w. choć na piśmie powstała w XV W. Dopiero w późniejszym okresie całość stopniowo rozrastała się zyskując kolejne zwrotki. Popularność utworu oraz jego specyficzna wymowa sprawiły, że Bogurodzica została uznana za pierwszy hymn polski. Ważne jest także ustalenie powstania kolejnych kopi tego utworu, pierwszy i zarazem najstarszy nosi nazwę krakowskiego I, składającego się z dwóch zwrotek i pochodzącego z roku 1407r. Kolejny odpis nosi analogiczna nazwę krakowskiego II, powstał rok później po pierwszym, tekst ma tu już 14 zwrotek. Ostatni odpis zwany jest warszawskim, zawiera on najwięcej zwrotek dodano tu bowiem zwrotkę wielkanocną , pasyjna i litanię do świętych. Do dnia dzisiejszego nie udało się uzgodnić jednej daty powstania utworu choć najstarsze podania wskazują na podstawie piętnastowiecznej legendy, że autorem był sam św. Wojciech.
Wymowa utworu: Pieśń skierowana jest do Matki Chrystusa Maryi z prośba o wstawiennictwo u swego syna aby łaskawie spojrzał na ludzkość i odpuścił jej grzechy. Druga zwrotka ukazuje nam błaganie podmiotu zbiorowego do samego Chrystusa, to także prośba o wstawiennictwo, tym razem do Jana Chrzciciela o ubłaganie łaski, miała ona zapewnić ziemski dostatek. Analizując to dzieło widzimy w nim ciągle cztery osoby: Maryje, Jezusa, Jana Chrzciciela i samego Boga. Zwracanie się z prośbami do tych świętych stanowi tzw. magiczny symbol kwadratu czyli liczbę cztery. Sam Bóg również symbolizuje tę liczbę zawierając w swym obrazie cztery cnoty: roztropność, męstwo, sprawiedliwość, umiarkowanie.
Kształt artystyczny: na początku należy przyjrzeć się pierwowzorowi pieśni, początkowo zawierał on jedynie dwie zwrotki i refren. Jest to modlitewna prośba wyrażana najpierw do Maryi a następnie bezpośrednio do jej syna Jezusa, nadawcą jest podmiot zbiorowy. Bogurodzica stanowi również wiersz intonacyjno – zdaniowy jest tym samym najstarszym przykładem polskiego systemu weryfikacyjnego. Średniowieczne utwory charakteryzowały się melicznością czyli były przeznaczone do odśpiewania lub recytowania w takcie akompaniamentu muzyki. Dodatkowo najczęściej wiersze były bez przerzutowe – wers równał się w logicznej część zdania, poza tym składał się z nierównej ilości sylab – była to tzw. asylabiczność, rymy w takowych utworach były przeważnie gramatyczne i umieszczone klauzulach na końcach zdań. Oceniając fragmenty wersów należy zwrócić uwagę, że charakteryzują się stałą budową a ich intonacja ma charakter wznosząco – opadający.
Historyczne formy gramatyczne w utworze. Bogurodzica jest utworem szczególnie trudnym do analizy ze względu szereg występujących w utworze archaizmów składniowych, leksykalnych i fonetycznych np.: w funkcji wołacza występują mianowniki Bogurodzica zamiast Bogurodzico, stare formy trybu rozkazującego: pyszczy, spuści, pozyskaj, ześlij, w których nie występuje przegłos polski: zwolenna, sławiena. Rymy odnajdujemy na końcu utworu a także wewnątrz wersów. Zastosowane zostały również paralelizm składniowe oraz paralelny czyli równoległy, symetryczny, rozkład treści.
