Barok najważniejsze terminy literackie i pojęcia- ściąga , sprawdzian
Każda epoka literacka charakteryzowana zostaje poprzez związane z nią terminy i pojęcia. To one bowiem w sposób bezpośredni zaświadczaj o dominacji określonych nurtów i zainteresowań, w epoce baroku zaznaczyć należy:
alegoria- to obraz w literaturze oraz sztuce, który miał na celu określać sens przenośny nie zaś dosłowny. Należy zaznaczyć, że znaczenie terminu alegoria jest skodyfikowane i potwierdzone tradycję oznacza to, że nie jest to symbol możliwy do dowolnej interpretacji ale jednolita treść, przykładem może stać się znana alegoria sprawiedliwości prezentująca kobietę z wagą, mieczem i przepaską na oczach.
anafora- to swoiste powtórzenie występujące na początku wersów, w poezji barokowej był to jeden z bardziej znanych i popularnych środków artystycznych określający strukturę wiersza.
antyteza- oznacza zestawienie dwóch przeciwnych, stojących w opozycji do siebie znaczeń wypowiedzi, obrazów czy pojęć. Należy także zaznaczyć, że w baroku była to popularna figura retoryczna. Przykładem może stać się wiersz Morsztyna „Do Trupa” np. ”ty strzałą śmierci- ja strzałą miłości”.
elipsa- oznacza celowe pominięcie w zdaniu jego składnika, najczęściej orzeczenia co nie wpływa jednak na możność rozumienia tekstu.
epifora- oznacza powtarzanie tego samego zwrotu lub pojedynczego słowa na końcu kolejnych partii zdań czy wersów.
gawęda- stanowi jeden z gatunków prozy epickiej który swój rodowód zaczernił z literatury szlacheckiej. Gawęda najczęściej była sporządzana w postaci luźnej opowieści odnoszącej się dom ciekawych wydarzeń, przeżyć i przygód.
gongoryzm- nazwa tego hiszpańskiego nurtu poezji barokowej pochodzi od nazwiska Luisa de Gongora. Jego cechami charakterystycznymi było niezwykłe słownictwo często powstające na zasadzie przekształcania słów greckich oraz łacińskich.
gradacja- termin ten inaczej oznacza stopniowanie. Realizowano go poprzez nagromadzenie określeń oraz ich uszeregowanie według określonej cechy czy stopnia nasilenia.
hiperbola- to figura retoryczna realizowana poprzez wyolbrzymienie najczęściej związana jest z ekspresją wypowiedzi np.” umieram z tęsknoty”.
inwersja- inaczej szyk przestawny polega na swoistym przestawieniu wyrazów w zdaniu. Zabieg ten ma na celu podkreślenie jego elementów.
konceptyzm- to jedna z ważniejszych barokowych metod twórczych, która polega na określeniu konceptu czyli zaskakującego, nowatorskiego pomysłu, który w sposób bezpośredni wpływa na budowę utworu nadając mu wyszukaną formę.
kontrast- polega na prezentacji dobitnych przeciwieństw mających na celu uwydatnić różnicę pomiędzy prezentowanymi cechami, treściami czy zjawiskami.
marinizm- należy zaznaczyć, że marinizm to kierunek w poezji barokowej zapoczątkowany przez Włocha Giambattistę Marina, głównym celem artystów było zaszokować odbiorcę konceptem – zaskakującym pomysłem, poeci celowo stosowali niezliczone ilości przeplatających się ze sobą środków stylistycznych i artystycznych ukazując tematy wzniosłe, „dworskie” jak: miłość uczucie, śmierć itp. Inaczej można powiedzieć, że prawdziwy barokowy artysta to człowiek wciąż poszukujący, nowych, bardziej zaskakujących i wyrafinowanych środków wyrazu dzięki, którym jest wstanie jak najdobitniej oddać sens dzieła.
oksymoron- to zestawienie wyrazów, które wzajemnie się wykluczają dzięki temu powstaje metaforyczne przekształcenie ich znaczeń np.” cichy grzmot”, „gorzka radość”.
pamiętnik- w baroku stanowili relacje prozatorską opisywaną z czasowego dystansu, autor najczęściej był bezpośrednim uczestnikiem lub obserwatorem opisywanych zdarzeń i sytuacji.
peryfraza- termin ten inaczej można określić jako omówienie, polega bowiem na umiejętnym zastąpieniu wyrazu dzięki jego rozbudowanemu opisowi, który w sposób metaforyczny oddaje jego znaczenie.
poezja sowizdrzalska, mieszczańsko – plebejska– poezja rozwijała się w kręgach magnackich na dworach szlacheckich ale także w miastach. Przedstawiciele tej licznej grupy społecznej, handlarze, rzemieślnicy przekazywali sobie ustnie powstałe dzieła, często anonimowe. Jednym z zapamiętanych autorów pozostał Jan z Kijan. Bohaterem tego rodzaju poezji był Sowizdrzał, prosty człowiek , który zajmuje jedno z miejsc w wielkiej machinie społeczeństwa. Dzieła ukazywały jego życie, postawę wobec konfliktów i uroków miasta. Większość utworów zawierała uniwersalne prawdy, oraz rozważania nad nimi.
sarmatyzm- poeci sarmaccy z niechęcią odnosili się do zagranicznych wpływów, wyznaczając za główne zadanie tworzenie własnej tradycji i wzoru sarmaty. Głosili, iż jednostką o rodowodzie szlacheckim powinna przysługiwać bezwzględna wolność łącznie z możliwością skrajnego liberum veto. Wpływ na te sytuację miał fakt, iż uznano, że szlachta wywodzi się od starożytnych Sarmatów – czyli wojowników spokrewnionych z Scytami, którzy zapoczątkowali cały ród rycerstwa na ziemiach polskich. W swych twierdzeniach powoływali się na zdanie XVI wiecznych historyków Miechowity I Bielskiego. Te informacje historyczne sprawiły, że szlachcice czuli swą wyjątkowość oraz narodową potęgę. Jako prawdziwi obywatele przestrzegali własnej etykiety będą głębokimi a nawet skrajnymi – zwolennikami kościoła, odznaczającymi się własnym strojem – kontuszem. W ten oto sposób powstała cała ideologia oraz mit sarmaty, opiewany w tym nurcie poezji.
vanitas- to jeden z najbardziej charakterystycznych motywów literackich w epoce baroku. Motyw ten wywodzi się z Biblii- pochodząc od mysli przewodniej zawartej w księdze Koheleta ”Vanitas vanitatum et omnia vanbitas”- Marność nad marnościami wszystko moralność.
