Inteligencja w literaturze
Teza: Nie istnieje w literaturze jednolity obraz inteligencji
Inteligencja w rozumieniu kulturowo – społecznym stanowi swoistą „ kastę”. Należy tu podkreślić pozytywny aspekt tego terminu wykorzystany w niniejszej pracy. Inteligencja jako grupa społeczna stanowi zawsze pewien obraz zasobów intelektualnych narodu. To od tych ludzi oczekuje się najwięcej i to im „ patrzy się na ręce”. Ich wiedza ma reprezentować główne idee i wartości. To oni jak pisał Wyspiański Stanisław na przełomie XIX i XX wieku mają wieść prym nad resztą społeczeństwa. Powstają pytania: Czy w dzisiejszych czasach nadal tak jest? i Czy inteligencja zawsze może godnie stanowić sumienie narodu? Na te pytania postaram się odnaleźć odpowiedz w niniejszej pracy.
Stanisław Wyspiański w swym dramacie zatytułowanym ” Wesele ” ukazał dwie kontrastujące ze sobą warstwy społeczne: inteligencję i chłopów. Do zestawienia tego dochodzi podczas zabawy weselnej, w atmosferze wesołości i rozluźnienia szybko wychodzą na jaw prawdziwe zachowania prezentowane przez ich przedstawicieli. Para młoda swym związkiem dokonała mezaliansu, biedna i niewykształcona chłopka wiąże się bowiem z młodym inteligentem. Prawda okazuje się jednak zgoła inna od oczekiwań. W zetknięciu z rzeczywistością wychodzi na jaw, że wszelkie mądrości wyuczone przez inteligencje są niezdatne, nie potrafią oni zastosować ich w rzeczywistości. Żyjąc na co dzień w bogatym na pozór bezpiecznym świecie nie podejmują realnych decyzji a jedynie dywagują na bazie posiadanych poglądów. Dobrym przykładem jest tutaj postać Dziennikarza, wykształconego człowieka, który bez zastanowienia wybiera podporządkowanie zaborcy a niżeli wprowadzenie w życie swych poglądów.
„ Tak jak chochoł czeka na wiosnę, pełną nowych inspiracji ”.
Cytat ten podkreśla całkowitą niezaradność i niezdolność inteligencji dowodząc, że w żaden sposób nie potrafi swej wiedzy zastosować w czynach.
Odmienny przykład przedstawia kolejny autor – Stefan Żeromski w powieści „ Ludzie bezdomni ”. Główny bohater Tomasz Judym wywodzi się z biedoty, we własnym życiu doświadczył, co oznacza głód i nędza. Wie również jak bardzo człowiek biedny i prosty jest bezbronny nie mogąc ze swoimi racjami przebić się wyżej licząc na pomoc. Gdy ciężką pracą udaje się mu odnieść sukces i zostać lekarzem postanawia zawalczyć o los innych, Niestety licząc na pomoc grona lekarskiego bardzo się zawodzi, okazuje się bowiem, że ci zamożni i inteligentni ludzie chcą pozostawać bierni. Ich obojętność jest przerażająca wiedzą oni jak wielkie szkody dla życia i zdrowia niosą warunki pracy i życia biednych. Judym jednak nie zraża się i ukazuje prawdziwą postawę inteligenta, wypowiada następujące słowa: „jeżeli tego nie zrobię ja, lekarz to któż to uczyni?”.
Zdobytą wiedzą służy społeczeństwu i wspiera wszystkich, których tylko może. Bierze w obronę tych którzy sami nie potrafią się bronić, korzysta z wiedzy dając przykład jak żyć i postępować, naucza własnym życiem i każdym dniem pracy. Ta postawa bohatera jest z pewnością pozytywnym obrazem inteligencji takich bowiem postaw oczekuje się od ludzi światłych i w pełni świadomych otaczających sytuacji.
Kolejny przykład, na który pragnę wskazać to również dzieło Stefana Żeromskiego pt. „ Przedwiośnie ”. Szymon Gajowiec jeden z bohaterów tej książki stanowi przykład światłego człowieka. Na bazie posiadanych doświadczeń i wiedzy stara się przewidzieć najlepsze społeczne rozwiązania. Jego wiedza nie zawęża się jedynie do oceny teraźniejszości, ale wybiega w przyszłość ujmując wizje niepodległej Polski. Jak czytamy:
”…prace owego Gajowca, prace surowe i na nic nie baczące, wczepione jak pług w przyszłość tego kraju”.
Biorąc na siebie częściową odpowiedzialność za losy państwa tworzy jeden z trzech programów naprawczych Rzeczpospolitej. Spokój, którym emanuje podczas wykładania swych wizji a także precyzyjność, jaką wkłada w prezentowaną wiedze pozwala mu zdobyć rzeszę słuchaczy. Postanawia on również pozostawić po sobie ślad, tworząc swe największe dzieło – książkę opisującą całościowa wizję kraju, wykorzystuje całą swa wiedze pragnąc zebrać, usystematyzować i pozostawić ją na pożytek przyszłych pokoleń. Dzięki tej postawie staje się nieocenionym „mózgiem narodu”. Posiadane przez niego informacje nie służą tylko jemu, ale całej szerokiej społeczności a co za tym idzie każdej jednostce do niej przynależącej. Ten przykład po raz kolejny podkreślił jak samozaparcie i ogrom wiedzy może kształtować nie tylko jednostki, ale i całe grupy.
Niestety literatura oferuje nam również przykłady nie godne naśladowania. Zenon Ziembiewicz główny bohater powieści „ Granica ” Zofii Nałkowskiej stanowi właśnie taki anty przykład. Za młodu był to człowiek bardzo dobrze rokujący, kultywował naukę a w odpowiedniej wiedzy pokładał swe nadzieje na przyszłość. Niestety kolejne coraz bardziej kuszące szczeble kariery znacznie zmieniły jego pojmowanie moralności. Z mężnego obrońcy wyposażonego w miecz wiedzy zmienił się w konformistę przystającego na wygodne układy. To ta postawa doprowadziła go do zguby, w pewnym momencie zabrakło mu już resztek odwagi by bronić samego siebie. Zenon Ziembiewicz jest więc przykładem negatywnym ukazującym, że nawet posiadając wiedzę trzeba ją jeszcze umieć umiejętnie wykorzystać.
Podobny przykład zilustrował Michał Bułhakow dotykając tematyki postaw inteligencji w komunistycznej Moskwie.” Mistrz i Małgorzata”, bo o tym dziele artysty mowa zawiera wyraźny przykład inteligencji, która tworzy wielkie i godne zapamiętania dzieła. Mistrz Berlioz tworzy z miłości do wiedzy, to te pozytywne uczucia popychają go dalej bez względu na przeszkody. Mądrość swą wykorzystuje na pożytek własny i ogólnodostępny a ponieważ ubóstwia to co robi i pokłada w tym wielkie nadzieje i emocje można tytułować go słowem mistrz. Jest on jedynym z, niewielu którzy potrafią i chcą tak postępować. Inteligencja społeczna jako grupa, jak widać również jest wewnętrznie zróżnicowana.
W dwudziestoleciu międzywojennym na skutek różnic światopoglądowych w warstwie polskiej inteligencji następuje jej wewnętrzne skłócenie. Stanowiska liberalne, nacjonalistyczne oraz lewicowe określiły wyraźne różnice pomiędzy polskimi intelektualistami. W odezwie na te sytuacje swój głos zabrał Konstanty Ildefons Gałczyński oraz jego Kwadryga. W wierszu zatytułowanym „ Ludowa zabawa ” poeta ukazał wspólną zabawę prostego ludu i inteligencji. Przykład ten bezpośrednio można porównać z przytoczonym już w „Weselu” Stanisława Wyspiańskiego. Podkreślił on bowiem również zanikające różnice i resztki, które po nich pozostały. Różnice te dotyczą zachowania, które powinno być wskaźnikiem posiadanej wiedzy i znajomości etykiety.
Równie ważnym i wartym podkreślenia przykładem dotyczącym tej tematyki jest „ Śmierć inteligenta ” autorstwa również Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Ten utwór jest oskarżeniem psychiki polskiego inteligenta. Poeta otwarcie wyśmiewa jego zacofanie i niezłomny tradycjonalizm. Gałczyński buntuje się przeciwko niedojrzałości i bezczynności przedstawicieli tej warstwy społecznej. Wcześniejsze zamiłowanie do sztuki jak twierdzi autor zastało zastąpione płytką pospolitością. Taki stan rzeczy nie przystoi głównym przedstawicielom narodu. Staja oni jedynie karykatura dawnych świetlnych lat narażająca ogół społeczeństwa na ośmieszenie.
Uważam, że na podstawie powyższych przykładów jednoznacznie można stwierdzić, że nie istnieje jednolity obraz inteligencji w literaturze. Stanowią ją bowiem ludzie o najróżniejszych charakterach, wadach i zaletach. Każdy z nas jest odrębna osoba, która kieruje losem swej wiedzy. Podobnie jest z największymi osobistościami, bez względu na to jak ogromną posiądą wiedze nie można zagwarantować, że będą godni znalezienia się w gronie inteligencji. Na ten tytuł powinno się zapracować własnym życiem i bezpośrednim przykładem jak naukę wykorzystać na pożytek innych. Przykre jest, że osoby te zostają często świadectwem ogółu, bowiem ilu jest jej przedstawicieli tyle też i obrazów nie możliwych do objęcia i uogólnienia.
Literatura podmiotu:
S. Żeromski , Ludzie Bezdomni, Warszawa: Czytelnik 1987.
S. Żeromski , Przedwiośnie, Warszawa: Czytelnik 1984.
Z. Nałkowska , Granica, SARA, Warszawa, 2003.
S. Wyspiański, Wesele, Zielona Sowa,Kraków,2008.
M. Bułhakow, Mistrz i Małgorzata, Czytelnik, Warszawa, 1996.
K. I. Gałczynki, Poezja, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin, 2005.
Literatura podmiotu:
T. Bojczewska, Od starożytności do współczesności, Agencja Wydawnicza Moreks, Warszawa, 1994.
J. Osmoła, Biblioteczka opracowań – Przedwiośnie, Lublin, 2003.
D. Polańczyk, Biblioteczka opracowań- Mistrz i Małgorzata, Lublin 2003.
Karta cytatów:
S. Żeromski , Przedwiośnie, Warszawa: Czytelnik 1984, s.269.
”…prace owego Gajowca, prace surowe i na nic nie baczące, wczepione jak pług w przyszłość tego kraju”.
S. Żeromski , Ludzie Bezdomni, Warszawa: Czytelnik 1987, s. 234.
„jeżeli tego nie zrobię ja, lekarz to któż to uczyni?”.
S. Wyspiański, Wesele, Zielona Sowa,Kraków,2008.
„ Tak jak chochoł czeka na wiosnę, pełną nowych inspiracji ”.