Porównanie tematyki walki o wolność w epoce pozytywizmu i romantyzmu
Jak wiadomo niektóre elementy zapożyczone zostały z romantyzmu do pozytywizmu, mimo tego te epoki pozostają całkowicie odmienne, prezentowane przez bohaterów literackich poszukiwania wartości życia są jednoczesnym odbiciem dominujących filozofii danego okresu. Aby móc wyjaśnić te diametralne różnice należy ukazać tematykę poruszaną zarówno w twórczości romantycznej jak i pozytywistycznej. Literackim tematem, który wyraźnie podkreśla te różnice jest: walka o wolność.
Walka o wolność – temat ten poruszyły obydwie epoki jednak całkowicie inaczej, wpływ na to zapewne miały dzieje historyczne. Romantyczni bohaterowie byli odbiciem zniewolonego przez zaborcę społeczeństwa, w pozytywizmie problem ten już nie istniał a zastąpiła go walka o wolność we własnej ojczyźnie – rozumiana jako zniesienie nierówności klasowych. Romantycznym przedstawicielem tej tematyki był Konrad Wallenrod tytułowy bohater dzieła Adama Mickiewicza. Swą postawa wyraża on przede wszystkim bunt. Niełatwo szczególnie w nie sprzyjających warunkach pogodzić się z losem. Wiele czynników sprawia, że czujemy się uciśnieni a otaczającą rzeczywistość potęguje potrzebę wyłamania z pod ograniczających nas barier. Bunt bowiem wyraża jasno postawę sprzeciwu i chęć wywołania zmian w otaczającym świecie bądź w ludziach będących przyczyną negatywnych odczuć. Konrad niezwykły, tajemniczy , samotny bojownik o dobro narodu. Postanawia sam drogą podstępu i zdrady zmierzyć się z losem. Wie jednak jako średniowieczny rycerz ceniący nade wszystko honor więcej niż własne życie, że jest to ścieżka niemoralna, przeklina ją. Pod płaszczem słabej nękanej wojnami Litwy możemy dostrzec Polskę, a potężny Zakon Krzyżacki obrazuje Rosję. Postawa Konrada wymaga od niego bezgranicznej miłości do ojczyzny, bohater zdecydowanie odrzuca własne życie nie zważa na normy etyczne i moralne. Adam Mickiewicz proponuje tutaj walenrodyzm, czyli ukrywanie rzeczywistych zamiarów pod pozorami lojalności jako jedną z dróg odzyskiwania niepodległości, walki o wolność. Te samą postawę odnajdujemy w pozytywizmie, tu jednak jej przedstawiciel jest Wokulski z „Lalki” Bolesława Prusa, walczy i buntuje się poprzez swoje codzienne życie. Wokulski pozostaje pełen podziwu i szacunku dla nauki. To ona stanowi dla niego wartość nie irracjonalne rozważania. Jako jednostka cechuje się siłą charakteru, jest zdeterminowany i zaradny, po powstaniu bardzo szybko otrząsa się, rozpoznaje w zaistniałej sytuacji organizując na nowo swe życie na tyle umiejętne, że w bardzo szybkim czasie dochodzi do fortuny. Choć jest człowiek wrażliwym i do głębi poruszają go problemy innych ludzi to w swej walce o polepszenie ich warunków bytowych posługuje się rozumem i czynem. Staje się społecznym aktywistą i realizuje hasła pracy u podstaw. Niema tu przesadnych emocji zastępują je racjonalne decyzje.
Jak widać więc wyraźnie na podstawie powyższych przykładów, epoka pozytywizmu i romantyzmu inaczej przedstawiała tematykę walki o wolność. Romantyzm skupiał się na problemach jednostki, choć ukrywał pod jej symbolem szerszą tematykę. Nadmiernie uwidocznione emocje dominowały w prezentowanych obrazach. W ten sposób literatura pozostawała jedynie nierzeczywistym obrazem pożądanych postaw i zachowań. Pozytywizm natomiast poruszał szeroka tematykę społeczną i popierał ją rzeczywistymi przykładami. Czytelnik mógł bezpośrednio skonfrontować je z rzeczywistością. Literatura stanowiła wskazówkę, radę jak wspomóc walkę o wolność każdej jednostki ludzkiej.
