Gruntowne przygotowanie do egzaminu maturalnego z języka polskiego w roku 2025 wymaga kompleksowego zapoznania się z obszernym katalogiem lektur obowiązkowych. Prezentowana lista maturalna na rok 2025 obejmuje szerokie spektrum utworów, począwszy od klasycznych dzieł, aż po współczesne pozycje, pochodzące zarówno z literatury polskiej, jak i światowej. Znajomość i dogłębne zrozumienie tych literackich pozycji jest kluczowe dla abiturientów, aby skutecznie sprostać rygorystycznym wymogom egzaminacyjnym. Gruntowne opanowanie treści i kontekstów omawianych utworów zapewni maturzystom niezbędne narzędzia do osiągnięcia satysfakcjonujących wyników na egzaminie dojrzałości.
W dalszej części przedstawiamy kompletną listę lektur obowiązujących na egzaminie maturalnym w roku 2025. Każdej pozycji towarzyszyć będzie zwięzła charakterystyka dzieła.
Spis treści:
Zmiany i nowości w formule egzaminu
Wprowadzenie nowej formuły egzaminu maturalnego w 2023 roku wiąże się z istotnymi zmianami w zakresie lektur obowiązkowych. Zadania egzaminacyjne będą koncentrować się na dwóch grupach okresów literackich:
- Starożytność do pozytywizmu: Obejmuje epoki literackie od antyku (Biblia, mitologia grecka) przez średniowiecze (Legenda o św. Aleksym, Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią), renesans (Jan Kochanowski), barok, oświecenie (Ignacy Krasicki), aż po romantyzm (Adam Mickiewicz) i pozytywizm (Bolesław Prus). Każda z tych epok ma swoje kluczowe dzieła, które uczniowie muszą dogłębnie poznać i zrozumieć.
- Młoda Polska do literatury współczesnej: Obejmuje epoki od Młodej Polski (Stanisław Wyspiański), przez dwudziestolecie międzywojenne (Witold Gombrowicz), literaturę wojenną (Tadeusz Borowski) i powojenną (Gustaw Herling-Grudziński), aż po literaturę współczesną (Olga Tokarczuk, Ryszard Kapuściński). Utwory te, choć różnorodne pod względem formy i tematyki, wymagają od uczniów zdolności analizy tekstów oraz umiejętności interpretacji w kontekście historycznym i społecznym.
Poznaj – Lista pytań jawnych na maturę 2025
Zmiany w wypracowaniu
Wypracowanie, stanowiące ważny element egzaminu, będzie wymagało od uczniów odwołania się do wybranej lektury obowiązkowej. Ważne jest, że od 2025 roku uczniowie mogą korzystać z tekstów z podstawy programowej z 2018 roku, natomiast od 2029 roku jedynie z tekstów z podstawy z 2024 roku. Ta zmiana wymaga od maturzystów bardziej szczegółowej znajomości obowiązujących lektur, które są kluczowe do spełnienia wymagań egzaminacyjnych.
Egzamin ustny i lektury
Egzamin ustny również ulega zmianom. Z listy zadań jawnych usunięte zostaną lektury, które wykreślono z nowej podstawy programowej. Pozostaną jedynie te teksty, które są uznawane za niezbędne do rozwijania kompetencji literackich. Dzięki temu uczniowie będą musieli skupić się na nowym kanonie lektur, które są kluczowe dla kształtowania ich umiejętności interpretacyjnych.
Lektury obowiązkowe matura 2025 (Poziom podstawowy i rozszerzony)
- Biblia – fragmenty: Księga Rodzaju, Księga Hioba, Księga Koheleta, Pieśń nad Pieśniami, Księga Psalmów, Apokalipsa św. Jana. Te teksty stanowią fundament kultury i literatury europejskiej, od wieków wpływając na rozwój myśli i sztuki.
- Jan Parandowski – Mitologia (część I Grecja). Mitologia grecka to podstawa dla zrozumienia wielu motywów literackich, symboliki i odniesień w literaturze światowej.
- Homer – Iliada (fragmenty), Odyseja (fragmenty). Dwa epickie poematy, które od wieków kształtują wyobraźnię literacką i stanowią podstawę dla wielu utworów literackich.
- Sofokles – Antygona. Tragedia grecka poruszająca tematy konfliktu praw boskich z ludzkimi oraz lojalności rodzinnej.
- Kwiatki św. Franciszka z Asyżu (fragmenty). Zbiór opowieści o św. Franciszku z Asyżu, który przedstawia ideały miłości bliźniego, ubóstwa i pokory.
- Legenda o św. Aleksym (fragmenty). Utwór hagiograficzny opisujący życie świętego, który wybrał życie w ascezie.
- Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią (fragmenty). Utwór średniowieczny przedstawiający alegoryczną rozmowę ze Śmiercią, pełną refleksji nad kruchością życia.
- Pieśń o Rolandzie (fragmenty). Epicka opowieść o rycerzu Rolandzie, symbolizująca średniowieczny ideał rycerza.
- Gall Anonim – Kronika polska (fragmenty). Najstarsza polska kronika opisująca początki polskiej państwowości.
- Dante Alighieri – Boska Komedia (fragmenty). Klasyka literatury światowej, która przedstawia wizję zaświatów – piekła, czyśćca i raju.
- Jan Kochanowski – Odprawa posłów greckich. Pierwsza polska tragedia, która łączy wzorce antyczne z polską historią.
- Piotr Skarga – Kazania sejmowe (fragmenty). Zbiór kazań, które zawierają krytykę ówczesnych stosunków społecznych i politycznych.
- Jan Chryzostom Pasek – Pamiętniki (fragmenty). Barwne opisy życia szlacheckiego w XVII-wiecznej Polsce.
- William Szekspir – Makbet, Romeo i Julia. Dwie z najbardziej znanych tragedii Szekspira, ukazujące ludzkie namiętności i tragedie.
- Molier – Skąpiec. Komedia ukazująca ludzką chciwość i jej konsekwencje.
- Ignacy Krasicki – wybrane satyry: Pijaństwo, Żona modna. Krytyczne spojrzenie na wady społeczne w formie satyry.
- Adam Mickiewicz – wybrane ballady, Romantyczność, Konrad Wallenrod, Dziady cz. III. Kluczowe dzieła polskiego romantyzmu, pełne odniesień do historii i kultury narodowej.
- Juliusz Słowacki – Kordian. Dramat romantyczny ukazujący dylematy moralne i patriotyczne.
- Zygmunt Krasiński – Nie-Boska Komedia. Dramat, który przedstawia wizję rewolucji społecznej i konfliktu między arystokracją a ludem.
- Bolesław Prus – Lalka, Z legend dawnego Egiptu. Powieść realistyczna przedstawiająca społeczeństwo polskie w XIX wieku.
- Eliza Orzeszkowa – Gloria victis. Nowela opisująca losy powstańców styczniowych.
- Henryk Sienkiewicz – Potop. Część Trylogii Sienkiewicza, opisująca walkę Polaków z najeźdźcami.
- Fiodor Dostojewski – Zbrodnia i kara. Arcydzieło literatury rosyjskiej zgłębiające moralne i psychologiczne konsekwencje zbrodni.
- Stanisław Wyspiański – Wesele. Dramat symboliczny przedstawiający polskie społeczeństwo przełomu wieków.
- Władysław Stanisław Reymont – Chłopi (tom I – Jesień). Powieść o życiu na polskiej wsi, nagrodzona Nagrodą Nobla.
- Stefan Żeromski – Rozdzióbią nas kruki, wrony…, Przedwiośnie. Dzieła o tematyce społecznej i niepodległościowej.
- Witold Gombrowicz – Ferdydurke (fragmenty). Powieść groteskowa poruszająca problemy tożsamości i dojrzewania.
- Tadeusz Borowski – Proszę państwa do gazu, Ludzie, którzy szli. Opowiadania obozowe przedstawiające okrucieństwa II wojny światowej.
- Gustaw Herling-Grudziński – Inny świat. Relacja z pobytu w sowieckim łagrze.
- Hanna Krall – Zdążyć przed Panem Bogiem. Reportaż literacki o Holocaustie.
- Albert Camus – Dżuma. Alegoryczna powieść o walce człowieka z absurdem.
- George Orwell – Rok 1984. Dystopijna wizja totalitarnego społeczeństwa.
- Józef Mackiewicz – Droga donikąd (fragmenty). Opowieść o Polakach pod okupacją sowiecką.
- Sławomir Mrożek – Tango. Dramat ukazujący kryzys wartości w społeczeństwie.
- Marek Nowakowski – Raport o stanie wojennym (wybrane opowiadanie), Górą „Edek” (z tomu Prawo prerii). Opis życia w Polsce stanu wojennego.
- Jacek Dukaj – Katedra (z tomu W kraju niewiernych). Science fiction o ludzkiej kondycji i przyszłości technologii.
- Antoni Libera – Madame. Powieść o relacji ucznia z nauczycielką, pełna odniesień literackich i filozoficznych.
- Andrzej Stasiuk – Miejsce (z tomu Opowieści galicyjskie). Opis życia w prowincjonalnej Polsce.
- Olga Tokarczuk – Profesor Andrews w Warszawie (z tomu Gra na wielu bębenkach). Opowiadanie o zagubieniu i poszukiwaniu sensu w życiu.
- Ryszard Kapuściński – Podróże z Herodotem (fragmenty). Refleksje nad podróżami i historią świata.
- Dzieła z zakresu szkoły podstawowej – bajki Ignacego Krasickiego, Dziady cz. II, Pan Tadeusz Adama Mickiewicza, Zemsta Aleksandra Fredry, Balladyna Juliusza Słowackiego.
Lektury dodatkowe (Poziom rozszerzony)
- Arystoteles – Poetyka, Retoryka (fragmenty): Klasyczne dzieła filozoficzne, które kształtowały zasady sztuki literackiej i mówczej, wyjaśniając pojęcia takie jak mimesis, katharsis i struktura dramatu.
- Platon – Państwo (fragmenty): Dialog Platona omawiający sprawiedliwość, rządy i ideał państwa, z słynną metaforą jaskini ukazującą filozoficzną wizję rzeczywistości.
- Arystofanes – Chmury: Komedia starożytna, krytykująca sofistów i nowe trendy edukacyjne, ukazującą satyryczne spojrzenie na Sokratesa i jego filozofię.
- Wergiliusz – Eneida (fragmenty): Epopeja rzymska opowiadająca o losach Eneasza, który po zburzeniu Troi szuka nowej ojczyzny, stanowiąc mit założycielski Rzymu.
- św. Augustyn – Wyznania (fragmenty): Autobiografia jednego z najważniejszych teologów chrześcijaństwa, opisująca jego duchową przemianę i zmagania z grzechem.
- św. Tomasz z Akwinu – Summa teologiczna (fragmenty): Dzieło teologiczne systematyzujące doktrynę chrześcijańską, omawiające m.in. istnienie Boga, naturę człowieka i moralność.
- François Rabelais – Gargantua i Pantagruel (fragmenty): Powieść humanistyczna pełna humoru, groteski i filozoficznych rozważań o naturze człowieka, krytykująca współczesne społeczeństwo.
- Michel de Montaigne – Próby (fragmenty): Eseje Montaigne’a, które są introspekcyjnymi refleksjami nad życiem, śmiercią, edukacją i innymi aspektami ludzkiej egzystencji.
- Jan Kochanowski – Treny (jako cykl poetycki): Cykl trenów poświęconych zmarłej córce Urszuli, będący wyrazem głębokiego cierpienia i refleksji nad ludzkim losem.
- William Szekspir – Hamlet: Tragedia o młodym księciu Danii, który zmaga się z zadaniem pomszczenia ojca, poruszając przy tym głębokie problemy filozoficzne i egzystencjalne.
- Juliusz Słowacki – Lilla Weneda: Dramat romantyczny oparty na legendach celtyckich, opisujący walkę o władzę i wpływy między różnymi plemionami, pełen symboliki narodowej.
- Realistyczna lub naturalistyczna powieść europejska: Wybór między czterema klasycznymi powieściami realistycznymi/naturalistycznymi:
- Ojciec Goriot Honoré de Balzac – o upadku moralnym i materialnym w społeczeństwie XIX-wiecznym.
- Klub Pickwicka Charlesa Dickensa – satyryczne spojrzenie na angielską klasę średnią.
- Martwe dusze Mikołaja Gogola – krytyka społeczeństwa rosyjskiego.
- Pani Bovary Gustawa Flauberta – tragiczna historia kobiety marzącej o życiu ponad codzienność.
- Stanisław Wyspiański – Noc listopadowa: Dramat historyczny opisujący wydarzenia powstania listopadowego, z silną symboliką narodową i polityczną.
- Franz Kafka – Proces (fragmenty): Powieść o człowieku niesprawiedliwie oskarżonym i uwikłanym w absurdalny system prawny, stanowiąca metaforę alienacji i bezsilności wobec biurokracji.
- Michaił Bułhakow – Mistrz i Małgorzata: Powieść łącząca elementy fantastyczne z krytyką radzieckiej rzeczywistości, z postacią Szatana, który odwiedza Moskwę.
- Stanisław Ignacy Witkiewicz – Szewcy: Dramat groteskowy, który w satyryczny sposób ukazuje degradację społeczeństwa i nieuchronność rewolucji.
- Bruno Schulz – wybrane opowiadania z tomu Sklepy cynamonowe: Proza poetycka, pełna surrealistycznych obrazów i refleksji nad dzieciństwem, pamięcią i rzeczywistością.
- Tadeusz Konwicki – Mała Apokalipsa: Powieść ukazująca pesymistyczną wizję upadku wartości i społeczeństwa w PRL-u, pełna symboliki i ironii.
- Jorge Luis Borges – wybrane opowiadanie: Opowieści pełne filozoficznych rozważań, zagadek i gier literackich, często oscylujących na granicy rzeczywistości i fikcji.
- Janusz Głowacki – Antygona w Nowym Jorku: Adaptacja antycznego mitu, przeniesiona do realiów współczesnych, opowiadająca o losach bezdomnych w Nowym Jorku.
- Sławomir Mrożek – wybrane opowiadania: Zbiór opowiadań pełnych groteski i ironii, które krytycznie przedstawiają absurdy współczesnego świata.
- Wybrane eseje: Teksty takich autorów jak Jerzy Stempowski, Gustaw Herling-Grudziński, Zbigniew Herbert, Zygmunt Kubiak, Jarosław Marek Rymkiewicz. Eseje te poruszają tematy moralne, filozoficzne i kulturowe, oferując głębokie refleksje nad kondycją człowieka i cywilizacji.
Każda z tych lektur odgrywa ważną rolę w zrozumieniu literatury i kultury na przestrzeni wieków, a także w rozwijaniu umiejętności krytycznego myślenia i analizy tekstów.
Utwory poetyckie (poziom podstawowy i rozszerzony):
- Bogurodzica – Najstarsza polska pieśń religijna, która była hymnem bojowym rycerstwa polskiego.
- Lament świętokrzyski (fragmenty) – Średniowieczny utwór maryjny, ukazujący cierpienie Matki Boskiej.
- Jan Kochanowski – wybrane pieśni i treny: Pieśń IX ks. I, Pieśń V ks. II, Psalm 13, Psalm 47, Treny IX, X, XI, XIX oraz Treny I, V, VII, VIII. Utwory ukazujące osobiste doświadczenia, refleksje religijne i filozoficzne.
- Ignacy Krasicki – Hymn do miłości ojczyzny. Klasyczny utwór patriotyczny, wyrażający miłość do ojczyzny.
- Adam Mickiewicz – Oda do młodości. Poemat romantyczny, wyrażający pochwałę młodości, siły i wolności.
- Juliusz Słowacki – Grób Agamemnona (fragmenty), Testament mój. Utwory, które łączą elementy antyczne z refleksją nad losem narodowym.
- Cyprian Kamil Norwid – Bema pamięci żałobny rapsod, Fortepian Szopena. Poematy pełne głębokich refleksji filozoficznych i patriotycznych.
- Czesław Miłosz – Traktat moralny (fragmenty). Poemat filozoficzny, który stanowi refleksję nad moralnością i etyką w XX wieku.
Lista lektur obowiązkowych na maturę 2025 charakteryzuje się znaczną rozbudową i różnorodnością, obejmując zarówno klasyczne, jak i współczesne dzieła literatury polskiej oraz światowej. Zapoznanie się z tymi lekturami ma kluczowe znaczenie dla każdego ucznia, który aspiruje do osiągnięcia sukcesu na egzaminie maturalnym. Przygotowanie się do matury z tych tekstów wymaga nie tylko ich dogłębnego przeczytania, ale również zrozumienia kontekstu historycznego, kulturowego oraz filozoficznego, w jakim zostały one stworzone. Kompleksowe opanowanie tej obszernej i zróżnicowanej listy lektur stanowi niezbędny warunek dla uzyskania satysfakcjonujących wyników na maturze.
Podróż przez lektury
Matura 2025 z języka polskiego to nie tylko wyzwanie, ale także wyjątkowa podróż przez bogactwo literatury, która kształtowała naszą kulturę i tożsamość. Lista lektur maturalnych jest rozbudowana i obejmuje zarówno klasyki, jak i współczesne utwory literackie, od starożytnej „*Iliady*” i „*Odysei*” Homera, przez dramaty Sofoklesa, aż po polskie dzieła, takie jak „*Dziady cz. III*” Adama Mickiewicza czy „*Lalka*” Bolesława Prusa.
Znajomość lektur obowiązkowych, takich jak „*Makbet*” Williama Szekspira, „*Wesele*” Stanisława Wyspiańskiego czy „*Zbrodnia i kara*” Fiodora Dostojewskiego, to fundament przygotowania do egzaminu maturalnego. Każdy utwór to nie tylko obowiązkowa lektura, ale także okno do zrozumienia głębszych prawd o ludzkiej naturze, historii i kulturze.
Matura, zarówno w części pisemnej, jak i ustnej, wymaga dogłębnej analizy i interpretacji tekstów. Egzamin pisemny, obejmujący wypracowanie, często wymaga odwołania się do obowiązkowych lektur. Wybór odpowiedniego tekstu może być kluczowy dla osiągnięcia wysokiego wyniku. Maturzyści muszą zatem wykazać się nie tylko znajomością utworów, ale także umiejętnością ich interpretacji w kontekście historycznym, kulturowym i filozoficznym.
Rozszerzona matura z języka polskiego stawia dodatkowe wymagania, wprowadzając na listę obowiązkowych lektur dzieła, które pogłębiają zrozumienie literatury na poziomie filozoficznym i estetycznym. „*Boska Komedia*” Dantego, „*Antygona*” Sofoklesa czy „*Nie-Boska Komedia*” Zygmunta Krasińskiego to teksty, które wymagają od uczniów analizy nie tylko fabuły, ale również problematyki moralnej i egzystencjalnej.
Przygotowanie do matury to czas intensywnej pracy, ale także okazja do zanurzenia się w świecie literatury, który oferuje nie tylko wiedzę, ale i głęboką refleksję nad życiem. Nowa lista lektur, zarówno na poziomie podstawowym, jak i rozszerzonym, wymaga od maturzystów pełnego zaangażowania, ale w zamian daje narzędzia do zrozumienia świata i siebie samych. To nie tylko przygotowanie do egzaminu, ale także do życia, w którym znajomość literatury i umiejętność krytycznego myślenia stanowią klucz do sukcesu.
Kontekst – klucz do głębszego zrozumienia lektur na maturze z języka polskiego
W kontekście egzaminu maturalnego z języka polskiego, znaczenie kontekstu jest nie do przecenienia. Egzamin maturalny, zarówno w części ustnej, jak i pisemnej, wymaga od ucznia nie tylko znajomości lektur obowiązkowych, ale także umiejętności ich analizy w szerszej perspektywie. Kontekst historyczny, kulturowy, filozoficzny czy biograficzny stanowi narzędzie, które umożliwia głębsze zrozumienie problematyki lektur obowiązkowych. Wprowadzenie kontekstów do wypracowania jest obligatoryjne, a ich funkcjonalne wykorzystanie może znacząco podnieść jakość argumentacji.
W artykule “Kontekst na maturze. Czym jest?” opisano, jak kontekst poszerza znaczenie utworu, pogłębia jego interpretację i pomaga uczniowi zrozumieć sens na poziomie przenośnym. Przykłady takie jak “Dziady cz. III” Adama Mickiewicza czy utwory Jana Kochanowskiego pokazują, jak konteksty biograficzne, historyczne i mitologiczne mogą wpłynąć na odczytanie sensów dzieła. Na maturze w 2025 roku, zrozumienie kontekstów nie będzie jedynie opcjonalnym dodatkiem, ale niezbędnym elementem skutecznego zrealizowania tematu wypracowania.
Przykładowo, analizując fragmenty lektur obowiązkowych takich jak “Makbet” Williama Szekspira czy “Boska Komedia” Dantego Alighieri, uczniowie mogą odwoływać się do kontekstów historycznoliterackich lub filozoficznych, aby lepiej zrozumieć dylematy moralne bohaterów czy metaforyczne znaczenia zawarte w tekstach. Kontekst religijny może być kluczowy przy interpretacji takich dzieł jak “Biblia (fragmenty)”, które stanowią jedno z podstawowych źródeł kultury europejskiej.
Warto podkreślić, że na maturze 2025 znajomość lektur obowiązkowych nie wystarczy. Uczeń musi wykazać się umiejętnością odniesienia analizowanego utworu do szerokiej gamy kontekstów, co jest warunkiem koniecznym do osiągnięcia wysokiego wyniku na egzaminie maturalnym. Przygotowanie się do tego wymaga nie tylko przeczytania tekstów, ale także zgłębienia ich tła historycznego, filozoficznego, kulturowego czy biograficznego.
Dzięki takiemu podejściu maturzyści będą mogli w pełni wykorzystać potencjał lektur i zbudować solidną argumentację na egzaminie, co w rezultacie pozwoli im nie tylko zdać egzamin z języka polskiego, ale także osiągnąć sukces, który otworzy przed nimi drzwi do dalszej edukacji i kariery zawodowej.
Matura 2025 z języka polskiego to wyjątkowe wyzwanie, które wymaga nie tylko solidnej znajomości lektur obowiązkowych, ale także umiejętności ich interpretacji w kontekście historycznym, kulturowym i filozoficznym. Opracowanie odpowiednich strategii nauki, które uwzględniają analizę kontekstów, jest kluczowe dla sukcesu na egzaminie.
Zaczynając naukę już we wrześniu, zyskujecie czas na dogłębne zrozumienie materiału i pewność, że podołacie wyzwaniom, jakie niesie matura. Życzymy Wam powodzenia, cierpliwości i wytrwałości w przygotowaniach! Pamiętajcie, że każda przeczytana książka to kolejny krok ku sukcesowi!
