Kalendarium z życia i twórczości Adama Mickiewicza
1798. XII. 24 – Narodziny Mickiewicza
1815 r. – Adam rozpoczyna studia w Wilnie
1819 – 1823 r. – kończy studia i rozpoczyna pracę jako nauczyciel szkoły powiatowej w Kownie
1817 r. – zakłada z przyjaciółmi Tajne Towarzystwo Filomatów, a następnie Filaretów
1820 r. – powstanie utworów „Pieśń Filaretów” i „Oda do młodości”
1822 r. – powstają „Ballady i romanse”, „Dziady cz. II i IV, „Grażyna”
1823 r. – zostaje osadzony przez władze carskie w więzieniu w Wilnie
1824 r. – zostaje skazany na osiedlenie się w głębi Rosji
1826 r. – powstają utwory „Sonety”, „Konrad Wallenrod” (1828), „Do przyjaciół Moskali”(1832)
1829 r. – opuszcza Rosję i rozpoczyna dwuletnią wędrówkę po Europie
1831 r. – poeta przybywa do Paryża, a stamtąd pod przybranym nazwiskiem zostaje skierowany przez Legację Polską do Warszawy
1832 r. – Mickiewicz wyjeżdża do Drezna, a następnie do Paryża, gdzie spędza resztę twórczego życia; powstają „Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego”
1833 r. – poeta głównym redaktorem „Pielgrzyma Polskiego”
1833 (wyd.) 1834 r. – „Pan Tadeusz”
1833 – 1834 r. – „Zdania i uwagi”
1834 r. – Mickiewicz żeni się z córką Marii Szymanowskiej – Celiną
1836 r. – „Konfederaci barscy”, „Jakub Jasiński”
1839/1840 r. – przenosi się do szwajcarskiej Lozanny, gdzie otrzymuje stanowisko prof. Literatury łacińskiej. Tworzy tam cykl liryków, zw. Lozańskimi: „Gdy mój trup”, „Nad wodą wielką i czystą”, „Snuć miłość”, „Polały się łzy”
1840 r. – działalność profesorska w College de France w Paryżu, która zostaje zawieszona w 1844 r. przez władze francuskie
1841 r. – poeta styka się z Tobiańskim – wyznawcą tajemnej, mistycznej nauki, a w 1846 r. zakłada własne koło towiańczyków
1848 r. – podczas Wiosny ludów udaje się do Rzymu, aby stworzyć tam własną formację wojskową (Legion Polski)
1848 r. – „Skład zasad”
1852 r. – Mickiewicz otrzymuje stanowisko bibliotekarza i mieszkania w paryskiej Bibliotece Arsenału
1855 r. – wyjeżdża do Konstantynopola (Istambułu), gdzie swoim autorytetem chce wesprzeć akcje formowania tam oddziałów tzw. kozaków otomańskich, którzy mieli wziąć udział w walce z Rosją; umiera żona Cecylia
1855. XI. 26 – Mickiewicz umiera
1856 r. – zwłoki przewieziono do Paryża
1890 r. – trumna Mickiewicza zostaje przewieziona na Wawel do Krakowa
„Oda do młodości” A. Mickiewicz
To przełomowy utwór Mickiewicza. Jest połączeniem oświecenia i elementów romantyzmu. To manifest pokolenia młodych ludzi walczących w Powstaniu Listopadowym. Mickiewicz na najwyższą wartość uznał młodość. Ukazuje ludzi w świecie rzeczywistym, którzy dbają tylko o siebie, a nie o cały świat. Nazywa ich szkieletami. Opisuje ludzi, którzy widzą tylko te sprawy, które są tylko wokół nich, w zasięgu wzroku. Przedstawia konflikt ludzi „starych” i „młodych. Mówi o ludziach egoistach, samolubach; nazywa ich płazami zamkniętymi we własnej skorupie. Żyją tylko dla siebie. Po ich śmierci nikt ich nie będzie pamiętać, bo nie pozostawia po sobie żadnego śladu. Opisuje ludzi młodych jako odważnych, bezkompromisowych, uczuciowych, przyjacielskich, dla których szczęściem jest dzielenie się wszystkim z innymi. Apeluje do młodzieży całego świata, że powinna się zjednoczyć, bo w jedności siła. Dzięki jedności osiągną zamierzony cel. Podkreśla, że droga do przebudowy świata będzie ciężka i trudna. Uczy od młodości walczyć ze słabościami. Trzeba wyrabiać w sobie siłę i hart ducha, bo kto od najmłodszych lat uczy się pokonywać przeszkody, ten później będzie silniejszy fizycznie i psychicznie. Dzięki takim wysiłkom późniejsze życie będzie łatwiejsze. Mickiewicz wyraża pragnienie szczęścia. Podkreśla, że młodzież powinna zmienić rzeczywistość, zmienić świat na lepszy. Autor porównuje pracę młodzieży przebudowy świata do stworzenia świata przez Boga. Praca młodych jest tak samo ważna, jak praca Boga. Miłość, przyjaźń, życzliwość to są te podwaliny, na których powinien zostać zbudowany nowy świat, bez niesprawiedliwości, przesądów. Wyraża pragnienie świata, w którym wszyscy będą szczęśliwi i życzliwi wobec siebie. Utwór ma charakter ponadnarodowy.
„Romantyczność” A. Mickiewicz
Ballada napisana prostym językiem. Bohaterką jest Karusia, której ukochany umarł dawno temu. Ona jednak go widzi i rozmawia z nim. Czuje jego dłoń na swej dłoni. Pragnie by ukochany zabrał ją ze sobą. Prości ludzie modlą się za duszę Jasia, wierzą Karusi, że się z nim spotyka i że ma z nim kontakt. Jednak pewien starzec, człowiek uczony, uważa Karusię za obłąkaną, gdyż jej wizje to wytwór jej chorej wyobraźni. Uważa, że zjawisk niedających się wyjaśnić naukowo nie istnieją. Rozpatruje tę historię z naukowego punktu widzenia. Podmiot liryczny w pierwszej osobie popiera dziewczynę twierdząc, że uczucie pozwala jej widzieć więcej niż rozum. „Miej serce i patrzaj w serce” to apel, który oznacza, ze należy patrzeć przez pryzmat uczucia na człowieka, uczucie jest najważniejsze. Nie tylko rozumem ludzie powinni się kierować. „Czucie i wiara silniej mówi do mnie, Niż mędrca szkiełko o oko” to typowe dla romantyków hasło, ze należy się w życiu kierować sercem; rozum schodzi na dalszy plan.
„Świteź” A. Mickiewicz
Ballada o tajemniczym jeziorze, na dnie, którego znajdują się ruiny zatopionego miasta. Ludzie postanawiają zbadać dno jeziora, aby znaleźć tam odpowiedź na pytania dotyczące przyczyn dziwnych odgłosów i tajemniczych zjaw. Pierwsze próby badania jeziora zawiodły, ponieważ ludzie ginęli. Właściciel tych ziem postanowił spenetrować jezioro. Kolejne próby okazują się sukcesem, bo w sieć zostaje złowiona piękna kobieta, jak się potem okazuje jest to córka Tuhana, legendarnego władcy Świtezi. Panna opowiada historię wyjaśniającą powstanie jeziora. W miejscu dawniej położone było litewskie miasto Świteź. Tuhan otrzymał prośbę od Mendoga, władcy Litwy o pomoc w obronie kraju przed wrogiem. Tuhan wahał się, ale córka przekonała go do tej wyprawy. Wyruszyli, więc do walki zostawiając starców, kobiety i dzieci. Gdy tylko wyjechali, pod gród nadciągnęli ruscy żołnierze. Przerażone i zrozpaczone kobiety, bojąc się hańby, zwróciły się o pomoc do córki Tuhana. Ta poprosiła Boga o pomoc. Bóg wysłuchał ich i zamienił kobiety w zioła i kwiaty, a miasto w jezioro, które pochłonęło wszystkich wrogów.
„Lilie” A. Mickiewicz
Ballada opowiada o kobiecie, która dopuściła się zdrady wobec męża, gdy ten był na wyprawie wojennej. Kobieta bojąc się kary za zdradę męża, zabija go tuz po jego powrocie, a na jego grobie sieje lilie. Następnie biegnie do pustelnika prosząc o pokutę. Pustelnik widząc jej skruchę proponuje wskrzesić jej męża, ale ona się nie zgadza. Gdy z wyprawy wracają bracia zamordowanego, kobieta oświadcza, że mąż nie dotarł do domu. Po roku sami zaczynają starać się o rękę bratowej. Ona nie wiedząc, kogo wybrać ponownie udaje się po radę do pustelnika. Ten radzi, by każdy z mężczyzn w dniu ślubu przyniósł pleciony wianek. Ona wybierając jeden z nich, wybierze przyszłego męża. Po dokonaniu wyboru między braćmi dochodzi do kłótni. Wówczas pojawia się duch zmarłego brata, który dokonuje sprawiedliwego ukarania zbrodniarzy. Cała kaplica wraz z obecnymi w środku zapada się pod ziemię.
„Rybka” A. Mickiewicz
Opowiada o bogatym panu i ubogiej wiejskiej dziewczynie Krysi. Pan obiecał, że się z nią ożeni jak się urodzi dziecko. Tymczasem on żeni się z bogatą kobietą. Dziewczyna nie mogąc tego wytrzymać, poszła nad jezioro i utopiła się, zostawiając dziecko. Dzieckiem zaopiekował się starzec, który przychodził każdego dnia nad jezioro z dzieckiem, aby Krysia je nakarmiła. Pewnego dnia pan z żoną przechadzali się brzegiem jeziora, więc starzec nie mógł spotkać się z Krysią i postanowił poczekać. Czekał do ranka. Gdy zaszedł nad jezioro, zauważył głaz, który swoim kształtem przypominał dwie postacie ludzkie. Starzec zaczął wołać Krysię, ale ona się nie pojawiła.
„Świtezianka” A. Mickiewicz
Ballada opowiada o młodym myśliwym, który spotyka się wieczorami nad brzegiem jeziora Świteź z piękną dziewczyną. Jest to historia miłości dwojga ludzi, tajemniczej dziewczyny, o której narrator nic nie wie oraz młodego chłopca, który jest „strzelcem w tutejszym borze”. Chłopak ten pragnie być z piękna dziewczyną zawsze, chce ją poślubić. Dziewczyna wyraża obawę, co do słabości uczuć mężczyzn. Wówczas młodzieniec przysięga jej wierność na wszystkich świętych. Dziewczyna ostrzega chłopca przed złamaniem przysięgi i znika. Młody myśliwy błąka się po lesie, szukając ukochanej. Spotyka piękną nimfę, która wyszła z jeziora i zaczyna go kusić. Młodzieniec walczy z pokusami, ale potem ulega i rzuca się za nimfą do jeziora, zapominając o złożonej wcześniej przysiędze. Gdy rozpoznaje w nimfie swoją ukochaną, ta zdradzona, zarzuca mu niewierność i przepowiada karę. Skazuje go na śmierć w głębinach, a duszę zaklina w drzewo, modrzew, stojący nad brzegiem jeziora.
Ostateczny wydźwięk utworu jednoznacznie potępia uleganie namiętnościom, które niszczą czyjeś uczucia. Narrator wskazuje jednak, ze te namiętności, emocje istnieją w ludziach i bardzo trudno nad nimi zapanować.
„Dziady” A. Mickiewicza
„Dziady” cz. II i IV powstały w czasach wileńskich, czyli gdy studiował w Wilnie oraz w Kownie, gdzie był nauczycielem.
Mówiąc o IV części „Dziadów” trzeba powiedzieć, że motywem była nieszczęśliwa miłość. W noc zaduszek zjawia się u księdza Pustelnik, który opowiada mu o swojej nieszczęśliwej miłości, którą przeżył. Dowiadujemy się o tragicznych dziejach Pustelnika – o jego nieszczęśliwej miłości do kobiety, która poślubiła innego człowieka, o jego rozpaczy graniczącej z obłąkaniem. Z dalszej rozmowy wynika, że tajemniczy Pustelnik to dawny uczeń księdza, Gustaw. Oskarża on ukochaną o nieczułość i wyrachowanie, ponieważ jego rywal skłonił ja do małżeństwa złotem. Gustaw wpada w gwałtowność i przebija się sztyletem, ale nadal żyje (rany nie ma). Następnie Gustaw ubolewa nad wadami tego świata i rozmawia z księdzem o zakazie obchodzenia obrzędu Dziadów. Gdy zegar kończy bić godzinę dwunastą, gaśnie trzecia świeca, a Gustaw znika (okazuje się, że był upiorem).
II cz. „Dziadów” ukazuje obrzędy ku czci zmarłych, podczas których ukazują się duchy, które wyznają swoje winy, kończąc je przestrogami dla żywych. Pierwsze ukazują się dzieci Rózia i Józio, które mówią: „Zbytkiem słodyczy na ziemi jesteśmy nieszczęśliwemi”, dodają, że „kto nie doznał goryczy ni razu, Ten nie dozna słodyczy w niebie”. W wypowiedziach zjaw zawarta jest prawda moralna, mówiąca, że kto za życia był zawsze szczęśliwy i nie doznał cierpienia i goryczy, ten nie może dostać się do nieba. Kolejną zjawą jest duch Pana, który mówi:, „Bo kto ni razu nie był człowiekiem, Temu człowiek nic nie pomoże”. Wynika z tego, że kto nie traktował innych z szacunkiem, poniżał i źle traktował, ten nie może dostać się do nieba, nie pomoże mu nawet modlitwa bliźnich. Ostatnią zjawą jest duch Zosi, który mówi, że” Kto nie dotknął ziemi ni razu, Ten nigdy nie może być w niebie”. Z wypowiedzi wynika, że kto nie cieszył się z innymi, nie kochał, nie przezywał ludzkich uczuć, nie dostąpił emocji, ten nie znajdzie miejsca w niebie. W utworze zawarte są nakazy: cierp, kochaj i bądź człowiekiem, a życie wieczne będzie spokojne.
„Stepy Akermańskie” A. Mickiewicz
Opis piękna stepu, który podmiot liryczny przyrównuje do oceanu. Step jest kolorowy, pełen kwiatów, burzanów, ogromnych kęp traw. Poeta zachwyca się pięknem otoczenia. Jednak czuje się nieswojo, bo choć jest szczęśliwy, że widzi tak piękne miejsce, to czuje się zagubiony, samotny, smutny i rozdarty wewnętrznie. Tęskni za ojczyzną. Jednak wrócić nie może, bo „nikt nie woła!”.
„Burza” A. Mickiewicz
Sonet zawiera opis przeżytej przez podmiot liryczny burzy na morzu, gdzie przedstawione są różne reakcje załogi i pasażerów. Strach, lęk, wysiłek marynarzy, szukanie pomocy w modlitwie, żegnanie się z przyjaciółmi. Podmiot wyraża żal i smutek, czuje się nieszczęśliwy nie mając się, z kim żegnać.
„Czatyrdah” A. Mickiewicz
Podmiot liryczny (mieszkaniec Wschodu) zachwyca się pięknem góry o nazwie Czatyrdah. Góra budzi w nim zachwyt, ale jednocześnie uzmysławia jego małość człowieka, wobec potęgi gór, bowiem jest głucha i nieczuła na potrzeby i los ludzi. Podmiot zadaje pytanie, czy wobec tego Bóg jest tak samo niedostępny, milczący i obojętny na ludzkie cierpienie.
„Pielgrzym” A. Mickiewicz
W sonecie przywołany zostaje wizerunek człowieka, który został skazany na wieczną tułaczkę. Mimo otaczającej go wspaniałej przyrody, krainy pełnej piękna i dostatku, Pielgrzym na zawsze pozostaje sercem na Litwie, nie może pozbyć się uczucia tęsknoty za ojczyzną. Wspomnienie ojczyzny wiąże się z postacią ukochanej dziewczyny – symbolem utraconego raju.
„Konrad Wallenrod” A. Mickiewicz
Głównym bohaterem utworu, tytułowym Konradem Wallenrodem, jest człowiek, który jako litewski chłopiec został porwany przez Krzyżaków, ochrzczony i przez nich wychowany. Winnych(tak nazywał się mistrz krzyżacki, który go wychowywał) nazywa go Walterem Alfem. Chłopiec nienawidzi jednak Krzyżaków z całego serca, nie zapomina o krzywdach i cierpieniach, jakie ze strony zakonu spadły na naród litewski. Przy chłopcu jest stale obecny tajemniczy litewski Wajdelota, który nie pozwala Walterowi zapomnieć o jego pochodzeniu. Swymi opowieściami i pieśniami rozbudza w chłopcu uczucia patriotyczne i pragnienie zemsty. Już jako dojrzały młodzieniec, Walter ucieka wraz z Wajdelotą na Litwę, gdzie mieszka w Kownie na zamku księcia Kiejstuta. Wkrótce poznaje jego córkę, Aldonę, zakochuje się w niej i pojmuje za żonę. Tymczasem zakon coraz poważniej zagraża Litwie. Walter postanawia wcielić w życie swoje młodzieńcze plany, opuszcza żonę i udaje się na zachód europy, by wziąć udział w wyprawie krzyżowej jako anonimowy giermek wielkiego niemieckiego hrabiego Wallenroda. W niewyjaśnionych okolicznościach zabija hrabiego i przybiera jego nazwisko. Od tej pory staje się coraz sławniejszy, walczy z Maurami, bije się w turniejach rycerskich, prowadzi pobożne i cnotliwe życie. Po dwunastu latach służby zakonowi, zostaje wybrany Wielkim Mistrzem i od tej pory kieruje poczynaniami wojennymi Krzyżaków w taki sposób, że ponoszą klęskę za klęską. W końcu zostaje zdemaskowany, skazany na śmierć przez sąd kapturowy, jednak udaje mu się wcześniej popełnić samobójstwo. Jego żona, Aldona umiera z rozpaczy.
„Pan Tadeusz” A. Mickiewicz
„Pan Tadeusz” jest epopeją narodową, ponieważ: akcja utworu rozgrywa się w ważnym okresie dziejowym, ukazuje szeroki obraz Polski szlacheckiej w przełomowej dla niej epoce, prezentuje podstawowe warstwy ówczesnego społeczeństwa polskiego (magnaci, zamożna szlachta, średniozamożna szlachta, uboga szlachta i chłopi), daje obraz życia kulturalnego początków XIX w. i bogate tło obyczajowe, jest utworem epickim, poematem wielowątkowym, napisany wierszem (trzynastozgłoskowcem). „Pan Tadeusz” spełnia wszystkie warunki epopei, jest jej najpiękniejszym przykładem. Jest utworem godnym najwyższego uznania i dlatego powinien znaleźć swoje miejsce w każdym polskim domu.
Główni bohaterowie utworu:
Stolnik Horeszko, Gerwazy Rębajło, Hrabia Horeszko, Podkomorzy, Sędzia Soplica, Jacek Soplica, Tadeusz, Telimena, Zosia.
Główne wątki to: działalność księdza Robaka, spór o zamek, miłość Tadeusza i Zosi.
Szlachta bohater zbiorowy
Szlachta jest zbiorowym bohaterem epopei. Mickiewicz ukazuje w utworze wszystkie warstwy szlachty- od najbogatszej do najbiedniejszej. Przedstawicielem bogatej szlachty, czyli magnaterii jest Stolnik Horeszko – magnat, zwolennik Konstytucji 3 Maja. Patriota, wróg Moskali. Niestety jak każdy szlachcic posiadał również cechy negatywne: egoista, dumny, pyszny, gardził niżej urodzonymi, przebiegły, zimny, wyrachowany, fałszywy, podstępny, nieczuły. Kolejnym przedstawicielem tej grupy jest Hrabia Horeszko, człowiek wykształcony, uważał się za wspaniałego malarza, typowy kosmopolita, który nie czuł się Polakiem. Zmiana następuje po zaciągnięciu do legionów Polskich we Włoszech. Staje się patriotą, legionistą, żołnierzem. Ważne stały się dla niego losy ojczyzny, wiele dla niej robi.
Do przedstawicieli szlachty średniozamożnej zaliczamy rodzinę Sopliców, którzy wzbogacili się dzięki nadaniu imprez Moskali części ziem, Horeszków po zabiciu Stolnika. Sędzia Soplica to rozumny, gospodarny szlachcic, patriota. Wadami sędziego były: kłótliwość, chciwość, upór, pieniactwo.
Podkomorzy reprezentował szlachtę urzędniczą. Miał rozstrzygać spór o zamek. Patriota. Był za zachowaniem tradycji i obyczajów staropolskich.
Do ubogiej szlachty należeli Dobrzyńscy (szlachta zaściankowa). Maciej Dobrzyński był skromnym, honorowym, uczciwym człowiekiem. Zawsze popierał to, w czym upatrywał dobro ojczyzny. Patriota, posiadał wiedzę życiową. Uważał, że Zycie jest wartością bezcenną dla każdego człowieka. Po powstaniu styczniowym szlachta zaściankowa straciła swoje znaczenie.
Przyroda w „Panu Tadeuszu”
Przyroda w „Panu Tadeuszu” jest nierozerwalnie związana z życiem ludzi, czuje, smuci się, raduje, towarzyszy przy zabawach, zajęciach, radościach i smutkach. Adam Mickiewicz w sposób doskonały personifikuje, czyli „ożywia” przyrodę. W utworze występuje mnóstwo fragmentów opisów przyrody, które zharmonizowane są z dziejącymi się wydarzeniami. Oznacza to, że przyroda w „Panu Tadeuszu” jest współbohaterem tej epopei. Przykładem może tu być fragment opisu wschodu słońca (ks.II), które „w stodołę się wkradło i po wonnym sianie rozpływały się złote, migające pręgi”. Jest to typowy realistyczny opis wschodu słońca w gospodarstwie wiejskim (Soplicowo). Ukazuje on budzących się młodych ludzi i bydło idące w pole, czyli wiejski poranek. Kolejny fragment to opis polskiego nieba (ks. II), w którym poeta pokazuje nam, jak różnorodne i piękne mogą być chmury. Stwierdza, że „każda chmura jest inna, np. jesienna pełźnie jak żółw leniwa ulewa brzemienna. I nieba Az do ziemi spuszcza długie smugi, jak rozwite warkocze, to są deszczu strugi; chmura z gradem, jak balon, szybko z wiatrem leci, krągła, ciemnobłękitna, w środku żółto świeci…”
Następnym fragmentem może być opis grzybów (ks. II), który towarzyszy wyprawie na grzybobranie. W opisie tym poeta wymienia mnóstwo nazw grzybów, zarówno jadalnych jak i niejadalnych, ich wygląd, kolor i zastosowanie. Poeta pięknymi opisami przyrody oddziałuje na wszystkie zmysły czytelnika, tj, słuch (np. szum drzew, plusk deszczu)węch (zapach kwiatów), dotyk (kształty grzybów), a przede wszystkim wzrok (gama kolorów).
Mickiewicz w sposób niezwykle plastyczny i dynamiczny przekazał w swym utworze piękno przyrody ojczystego kraju, którego obraz zachował w pamięci i gorliwie pielęgnował.
„Polały się łzy” (liryki lozańskie) A. Mickiewicz
Autor ubolewa nad swym życiem, które początkowo radosne, przeszło w durną i wielką klęskę. Autor wspomina dobre lata młodości, które niosły ze sobą radość, miłość, zrozumienie, tęskni do nich i wie, że już nigdy nie powrócą. Ubolewa nad własną młodością, która była górnolotna, głupawa, gdyż podmiot liryczny nie był wówczas zbyt dojrzały psychicznie. Lata dojrzałe w swoim życiu nazywa męskimi i wielka klęska, gdyż nie spełnił on swoich marzeń i utracił wielką miłość.
„Snuć miłość” (liryki lozańskie) A. Mickiewicz
Podmiot liryczny nakazuje pielęgnować, troszczyć się oraz dbać o miłosć. Sugeruje, że prawdziwa miłość powinna pochodzić z głębi serca, być szczera, głęboka i emanować radością, rozsiewać ja wokół siebie. Z miłości, jeśli będzie odpowiednio dobrze pielęgnowana, wyrośnie owoc, jakim jest żywa istota. Sugeruje, że miłość jest motorem życia człowieka, jest z nim nierozerwalnie połączona. Może ona wynieść człowieka na szczyty lub może go zniszczyć (nieszczęśliwa, niespełniona miłość).
„Nad wodą wielką i czystą” (liryki lozańskie) A. Mickiewicz
Podmiot liryczny opisuje wodę (rzekę, jezioro), w której odbijają się skały stojące dookoła błyskawice. Podmiot liryczny czuje się niczym ta woda, ponieważ w swojej twórczości wszystko wiernie odbija. Każdy w życiu ma jakieś zadanie do spełnienia, skały muszą stać, obłoki przynosić deszcz, błyskawice grzmieć, a on, poeta, pływać niczym woda i tworzyć. Sugeruje, że życie jest jak ta woda, która płynie naprzód, odbijając całą naszą rzeczywistość (odbija wszystko, co się dzieje wokół nas). Woda (rzeka) wciąż płynie niezmiennie, zmienna natomiast jest rzeczywistość.