Romantyzm – hasła charakterystyczne dla epoki
Jak wiadomo epoka romantyzmu nastała po oświeceniu. Jej założenia w żaden sposób nie kontynuowały celi poprzedniego nurtu, odrzucono je na rzecz powrotu do myśli średniowiecznych. O ile w oświeceniu dominowało zainteresowanie światłem rozumianym jako nauka, które mogło rozwiązać wszelkie niejasności o tyle w epoce romantyzmu porzucono wszelkie rozważania naukowe na rzecz: świata mistyki, wizji snów, przeczuć. To jakby powrót ciemności, gdzie znów do świadomości ludzkiej wkrada się średniowieczna wizja świata pełna: baśniowych postaci, zmor i zabobonów. Aby móc zrozumieć rozpiętość tego zjawiska należy zapoznać się z hasłami charakterystycznymi dla epoki romantyzmu. To one bowiem nadawy kształt: świadomości ludzkiej, filozofii, sztuce i literaturze.
Irracjonalizm – jest to termin charakterystyczny dla założeń filozofii romantycznej. Odrzuca on bowiem poznanie naukowe oparte na wiedzy i rozumowaniu na rzecz poznania pozazmysłowego. Badanie świata ma odbywać się z pomocą: odczuć , przeczuć, widzeń, proroczych snów czyli nie racjonalnych doświadczeń analogicznie irracjonalnych.
Fantastyka – to ponowny powrót w literaturze i filozofii wierzeń we wszelkiego rodzaju zjawiska nadprzyrodzone. Jak w ludowych tradycjach znów pojawiają się zmory, duchy, nimfy itp. Przyroda i przedmioty materialne zyskują ponadzmysłowy wymiar. Najprościej można powiedzieć, że jest to zbiór wszystkich wierzeń opartych na wyobraźni.
Tajemniczość – w epoce romantyzmu ważnym było aby wszelkie dzieła zawierały element tajemniczości, czyli mrocznej atmosfery często wyposażonej w tajemnice, spiski.
Orientalizm – oznacza przeniesienie elementów orientalnych z innych kultur do założeń epoki. W romantyzmie wyraźne było zainteresowanie kulturą: arabską, perską, japońską, chińską. Objawiało się to wielobarwnymi egzotycznymi opisami przyrody, obyczajów, strojów.
Ludowość – jest to główne założenie romantyków, nawołujące do powrotu i wskrzeszeniu na nowo wierzeń ludowych. Odświeżanie zapomnianych już gatunków literackich, ballada jako gatunek popularna w romantyzmie wywodzi się z ludowości. Interpretowano tu i wznawiano wszelkie wierzenia i tradycje.
Historycyzm – romantyzm zdominowany został przez przedstawianie losów własnego narodu. Powszechnym było nawiązywanie do czasów średniowiecznych i wplatanie w ten obraz historii własnego kraju. Częstokroć tematy były zaczerpywane z kronik, przykład stanowi tu „Konrad Wallenrod” autorstwa Adama Mickiewicza.
Mistycyzm – zakłada, że najlepszym z możliwych sposobów poznania świata jest kontakt z pozazmysłowym wymiarem. W epoce romantyzmu taką postawę przejawiali uduchowieni przedstawiciele społeczeństwa. Zakładali bowiem kontakt z innym wymiarem, objawienia, wizje oraz prorocze sny. W literaturze epoki można odnaleźć szereg takich scen. Były one uznawane za równoznaczne a nawet cenniejsze niż naukowe doświadczenia. Świat bowiem jawił się jako niepoznawalny, posiadający pozazmysłowy wymiar , który mogą dojrzeć jedynie nieliczni.
Mesjanizm– w epoce romantyzmu odznaczał wyjątkowe jednostki, których los i życie był ściśle związany dziejami ludzkości. Tylko one bowiem poprzez poświęcenie swego życia mogły ocalić ludzkość. Bohater taki był jak mesjasz, którego postawa ukazywała najwyższe ideały. Należy również wskazać, że na ziemiach Polskich słowo mesjanizm nabrało również innego znaczenia. Sytuacja Polski sprawiła, że rolę mesjasza przypisano narodowi. Polska jako kraj wybrany miała cierpieć za wszystkie narody, jej losy i tragedie stanowiły odkupienie i wolność dla innych. Niepodważalnym przykładem jest z pewnością widzenie księdza Piotra jednego z bohaterów „Pana Tadeusza”, to on bowiem widzi Polskę jako Chrystusa Narodów.
Indywidualizm romantyczny – to bardzo wyraźny wątek , który zdominował literaturę romantyczną. Romantyczny indywidualista szukał drogi do wybicia się z tłumu, ukazania swej odrębności i wyjątkowości. Należy wspomnieć, że często postawa ta była połączona z walką narodowowyzwoleńczą, w tedy też bohater był w stanie samotnie stanąć do walki o wolność narodu.