Temat: Relacje miedzy dziećmi a rodzicami. Zaprezentuj różnorodne ujęcie tematu odwołując się do wybranych utworów literackich.
Cechą charakterystyczną literatury jest to, że istnieje szereg motywów, które powracają niezależnie od epoki. Wszelakiego rodzaju toposy, symbole zachowania człowieka i jego kondycji w każdej epoce zyskują nowy wymiar, jednym z takich motywów jest właśnie motyw rodziny, relacji między poszczególnymi jej członkami i ich wpływu na kształtowanie się osobowości i losów bohaterów literackich. Rodzina w życiu każdego człowieka odgrywa bardzo ważną rolę. W niej człowiek żyje, wychowuje się, zdobywa doświadczenia, kształtuje charakter, osobowość, tworzy własny system wartości. Z rodziną jesteśmy związani przez całe życie. Najpierw jako dzieci, później rodzice własnych dzieci itd. Twórcy od najdawniejszych czasów podejmowali temat relacji rodzinnych. Dokonując interpretacji poszczególnych utworów, możemy zauważyć, że rodzice zwykle są szczerze oddani swoim dzieciom, kształtują ich postawy i osobowość, mają wpływ na ich edukację i kontakty z otaczającym światem. Rodzic najlepiej zna własne dziecko, toteż zdarza się niejednokrotnie, ze przeżywają razem z nim radości, smutki, ból, rozpacz, cierpienie. Zarówno matka, jak i ojciec, służą radą i pomocą, śledzą losy swego dziecka, niczym anioł stróż znajdują się w pobliżu i otaczają troskliwą opieką. Rodzina w literaturze występuje w różnorakich rolach. Rodzice stają się źródłem, z którego dziecko czerpie odpowiednie cechy charakteru, bądź odrzuca je na rzecz własnych idei. Ale pojawia się w literaturze również jako antywzór rodziców, którzy nie interesują się sprawami rodziny, nie potrafią okazać uczuć swym dzieciom, posiadają negatywne cechy charakteru, żyją we własnym, stworzonym w wyobraźni świecie. Temat relacji został poruszony wiele razy w każdej epoce, dlatego nie sposób w przeciągu piętnastu minut omówić całe to zagadnienie. Chciałabym jednak na podstawie kilku pozycji z literatury, które moim zdaniem zasługują na szczególne wyróżnienie, odsłonić przed państwem choćby wierzch tej góry lodowej jaką jest wpływ rodziców na kształtowanie się osobowości i losów wybranych bohaterów literackich. Przyjrzyjmy się im bliżej.
Pierwszym utworem, który Państwu przybliżę, będzie powieść Zofii Nałkowskiej zatytułowana „Granica”. W dziele tym ukazana jest degeneracja i erozja rodziny. Matka Zenona Ziembiewicza przez całe lata znosi zdrady jego ojca. Zenon obserwuje więc zakłamanie i obłudę swej rodziny, a w przyszłości sam powiela zachowania ojca (romans z Justyną Bogutówną). Przyszła żona Ziembiewicza, Elżbieta Biecka, także nie ma skąd czerpać pozytywnych wzorców – wychowuje ją ciotka, pani Kolichowska, gdyż matka dziewczyny od dawna „bawi” za granicą bądź w stolicy. Także Elżbieta powiela los swej matki – po śmierci Zenona porzuca swego syna (będzie go wychowywała teściowa) i wyjeżdża do Warszawy. Małżeństwo Elżbiety i Zenona nie jest szczęśliwe. Ziembiewicz wtajemnicza żonę w szczegóły romansu z Justyną i zmusza ją, by pomagała Bogutównie znajdować kolejne posady. Elżbieta cierpi i czuje się upokorzona. Gdy Zenon – jako prezydent miasta – wydaje rozkaz strzelania do strajkujących robotników, Elżbieta nagle widzi prawdziwe oblicze swego męża. Mamy zatem tutaj do czynienia z destrukcyjnym wpływem rodziców na osobowości swoich dzieci. Zły przykład dawany dzieciom w młodości rzutuje na ich przyszłość, nikt ich bowiem nie nauczył, jak nadzy postępować.
Kolejnym utworem, w którym spotykamy się z wykorzystaniem motywu rodziny, będzie „Dzika kaczka” Henryka Ibsena. Akcję dramatu osadza pisarz w realistycznej scenerii. Dom Ekdalów to zwykły mieszczański dom, opisany z ogromną drobiazgowością. Wiemy, czym zajmują się ci ludzie, znamy ich upodobania. Ibsen nie kryje się z krytycznym stosunkiem do ich mentalności. Bo właśnie w tej mentalności kryje się istota dramatu. W niby zwykłym i spokojnym życiu Ordziny wyczuwa się tajemnicę, do której wyjawienia wszystko w tym dziele nieuchronnie zmierza. W końcu zostają ujawnione wszystkie szczegóły życia rodziny. Ekdalowie żyją w zakłamaniu, cały czas rozpaczliwie unikając prawdy o pogmatwanej i dwuznacznie moralnej przeszłości. Rodziny Ekdalów w symboliczny sposób powiązana jest z tytułową dziką kaczką – ułomnym ptakiem postrzelonym przez „przyjaciela” rodziny- starego Werlego i ofiarowanym Jadwini Ekdal. Dzieje rodziny Werlego i Ekdalów są powiązane – matka Jadwini, Gina Ekdal, była (jako panna) kochanką Werlego. Ujawnienie tego romansu sprawia, że mąż Giny, Hjalmar Ekdal, zaczyna podejrzewać, że Jadwinia nie jest jego córką. Dowodem na to może być rzadka choroba oczu, na którą cierpią zarówno Jadwinia, jak i Werle. Dziewczynka bardzo kochała swoich rodziców, była bardzo wrażliwa, odpowiedzialna i posłuszna. Matce pomagała w domowych obowiązkach i prowadzeniu zakładu fotograficznego. Zawsze rozweselała ojca, gdy był w złym humorze. Dlatego bardzo cierpi, odrzucona przez Hjalmara – pragnie, by ojciec na nowo ją pokochał i zaakceptował. Za namową syna Werlego postanawia więc zabić dziką kaczkę – jako symboliczną ofiarę dla ojca. Na strychu Jadwinia podejmuje jednak inną decyzję – strzela do siebie, gdyż uznaje, że ofiara z jej życia łatwiej przekona ojca. Małżeństwo pogrążyło się całkowicie w swoich problemach, zapominając o odpowiedzialności za kochającą ich córeczkę. Jadwinia popełnia samobójstwo, bowiem nie była w stanie znieść fałszu, jaki ją otaczał, który intuicyjnie wyczuwała. Nie potrafiła funkcjonować w zakłamanej rzeczywistości rodziców, dla których prawda nie miała żadnego znaczenia. Była istotą niewinna, niezepsuta, która naiwnie i wprost odbierała świat. Cierpiała z powodu odtrącenia, braku miłości i obłudy ze strony rodziców. To było powodem tragicznego losu dziewczynki.
Przemierzając dalej szlaki historii literatury warto przyjrzeć się wizji rodziny ukazanej w „Moralności Pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej. Podobnie, jak europejscy twórcy naturalistyczni, pisarka zadbała o to, żeby realistycznie i szczegółowo przedstawić miejsce akcji ( drobiazgowo opisany salonik w mieszkaniu Dulskich). Jej bohaterowie są postaciami wyrazistymi, a charaktery opisane są z psychologicznym prawdopodobieństwem ( z wyraźnym przerysowaniem cech negatywnych). Każdy z bohaterów posługuje się też specyficznym siebie językiem. Dom Dulskich to siedlisko mieszczańskiej kołtunerii. Rodzina składa się z pięciu osób, ale poza Dulską reszta ma niewiele do powiedzenia. Mąż, córki i syn są przez nią terroryzowani. Dulski w ogóle się nie odzywa ( jedyna kwestia, jaką wygłasza w utworze to: „A niech was wszyscy diabli!”), Mela i Hesia są głupiutkimi podlotkami, a Zbyszko niby Dekadentem. Dulska jest ucieleśnieniem hipokryzji i kieruje się w życiu podwójną moralnością. Wyrzuca ze swojej kamienicy kobietę, która próbowała popełnić samobójstwo ( bo psuje opinię), a jednocześnie toleruje jako lokatorkę prostytutkę, gdyż regularnie płaci czynsz. Dulska wychodzi z założenia, że brudy należy prać w domu. Wszystko jest porządku, dopóki nie wydostanie się na zewnątrz. Dulska przywiązuje także dużą wagę do pieniędzy, ponieważ mają siłę równą rygorom moralności. Dbałość o nieskazitelną opinię wydaje się być najważniejszym zadaniem w życiu tytułowej bohaterki. Wszyscy w tym domu żyją w potwornym zakłamaniu. Pani Dulska to klasyczny przykład filistra, tak znienawidzonego przez modernistów. To również wcielenie wszystkich odrażających cech drobnomieszczaństwa. Pisarka ukazała tutaj świetny portret mieszczańskiej rodziny, gdzie emocjonalne więzi miedzi jej członkami są zastąpione fałszem, obłudą, pozoranctwem i kultem pieniądza, a tytułowa moralność- brakiem jakichkolwiek zasad etycznych. Widzimy więc jaki wpływ na swoją rodzinę i atmosferę domową ma Dulska i jej wybory moralne. Pani domu niby bardzo dba o przyzwoitość, ale jednocześnie patrzy przez palce na romans syna ze służącą, uważając, że lepiej będzie, jak Zbyszko „wyszumi się” pod kontrolą. Zacna matrona odgrywa zatem rolę patronki domu publicznego, przez cały czas podając siebie i swój dom za wzorzec czystości moralnej. Uprawiany przez Dulską swoisty „dualizm pedagogiczny” przynosi żałosne efekty, zgnilizna moralna jest bowiem zaraźliwa. W domu Dulskich zdemoralizowani są wszyscy, a mianowicie Felicjan podkrada z pieca cygara i popada w łagodny alkoholizm, Zbyszko „lumpuje się” i cynicznie przechwala swoimi romansami. Nieuchronnie postępuje też degrengolada moralna Hesi i Meli, dla których źródłem wiedzy o życiu i sprawach ludzi dorosłych są albo opowieści kucharki, albo… rozgrywająca się na ich oczach tragedia. Hesia rośnie więc pod względem moralnym na wierną replikę swojej matki i to znacznie ją przerastającą. Rodzina Dulskich przedstawiona przez Zapolska, która szczerze nienawidziła drobnomieszczaństwa i jego obłudnie pojmowanej „moralności”, to typowe mieszczańskie „piekiełko”. Ambicją pani Dulskiej jest zatrzymanie wszelkich brudów „w czterech ścianach własnego domu”, co oznacza konieczność ukrywania ich przed osobami z zewnątrz, udawanie harmonii rodzinnej, tworzenie nieprawdziwego obrazu na użytek obcych. Ta rodzina jest tak naprawdę siedliskiem największego fałszu i zakłamania, członkowie familii nie lubią się i nawzajem wykorzystują. Nie istnieją tu żadne trwałe wartości oparte na miłości, zaufaniu, współpracy. Dulscy to modelowy przykład rodziny w stanie rozkładu- jej członkowie konkurują ze sobą i wzajemnie „trzymają w szachu”.
Zupełnie inną wizje rodziny i wzajemnych relacji pomiędzy jej członkami kreśli Stefan Żeromski w „Przedwiośniu”. Głównym bohaterem powieści jest Czary Baryka. Chłopiec urodził się w Rosji. Dzieciństwo i wczesne lata młodzieńcze spędził w Baku, gdzie jego ojciec Seweryn, pracował jako wysoki urzędnik w przemyśle naftowym. Ojciec, dzięki obrotności i umiejętności dostosowania się do reguł kariery w państwie rosyjskim, potrafił zdobyć niezależność materialną, zapewniając rodzinie dostatnie i szczęśliwe życie. Wczesne dzieciństwo Cezarego upływało więc beztrosko i pogodnie. Ma kochającą matkę i ojca. Dla matki chłopiec jest przysłowiowym „oczkiem w głowie”, kobieta dba o syna, jest w stanie poświęcić dla niego wszystko, byleby jej synek był szczęśliwy. Relacje miedzi małżonkami także układają się bardzo dobrze, co wpływa także na psychikę chłopca, w pozytywnym sensie. Można powiedzieć, że był rozpieszczany przez rodziców. Niestety rodzinną sielankę brutalnie przerwała wojna. Ojca powołano do wojska. Początkowo matka i syn dowiadywali się o wojennym losie Seweryna z listów, lecz po pewnym czasie zaginął bez wieści. Cezary dorastał, wyrywał się spod kontroli matki, tęsknił za ojcem, ale skwapliwe korzystał ze swobody ofiarowanej mu przez los. W baku wybuchła rewolucje, rozpoczęły się krwawe walki. Miasto pogrążało się w chaosie. Cezary musiał szybciej dorosnąć, lecz jego umysł nie był w stanie zrozumieć i ogarnąć sensu wydarzeń i dokonującego się przewrotu. Matka niewiele wiedząc też o sprawach politycznych i wojennych także nie umiało wytłumaczyć tego synowi. Ewidentnie brakowało żonie męża, a synowi ojca. Musieli sami sobie radzić. Cezary jak większość młodych ludzi widział w rewolucji możność buntu i nieograniczonej swobody. Nie rozumiał, że to siła niszcząca, pociągająca za sobą miliony niewinnych istnień. Nie trafiały do niego nawet słowa matki, która próbowała mu uświadomić, że nie można nazywać sprawiedliwością sięganie po cudzą własność i dorobek. Po pewnym czasie jednak dostrzegł, jakim kosztem wysiłku i zdrowia, w tym świecie dantejskich scen, matka zabiegała o jego codzienną, choćby najmniejsza strawę, wyprzedając rodzinne pamiątki czy samej sobie odmawiając jedzenia. Wciąż jednak nie miał odwagi spojrzeć prawdzie w oczy, czym jest rewolucja, przesiąknięty ideami rewolucyjnymi wstydliwie skrywał synowskie uczucia. Śmierć ciężko doświadczonej matki i brak ojca skazały go na dotkliwa samotność. Przekonany, że „rewolucja to konieczność”, znalazł się na samym dnie ludzkiego upodlenia. Nieoczekiwanie ponownie w jego życiu pojawił się ojciec, który zapragnął syna przywrócić Polsce. Dla Cezarego ten kar był czymś zupełnie obcym, ale chłopiec wiedziony miłością do ojca, jedynej bliskiej osoby, która pozostała na tym świecie, zdecydował się na wyjazd. Z wielkimi jednak wątpliwościami przyswajał on ojcowskie marzenia o wspólnym powrocie od ojczyzny. Podczas podróży Seweryn czynił wszystko, by w duszy syna zaszczepić jak najwięcej Polski. Stąd wzięła się jego wizja szklanych domów, kraju wielkich idei, ziemi ludzi szczęśliwych. Stopniowo dzięki nauce płynącej od ojca Cezary zaczął rozumieć czym tak naprawdę jest rewolucja. Dlatego nawet po śmierci ojca nie zrezygnował z dalszej podróży do Polski. Tam niestety zderzył się brutalną rzeczywistością, która nie miała nic wspólnego z opowieściami ojca. Dzięki pomocy gajowca, „przyjaciela rodziny”, urządził się skronie w Warszawie. Stopniowo zmieniał się pod wpływem kolejnych doświadczeń, ciężko mu było bez rodziny i domowego ciepła, jakie zawsze dawała mu matka i optymizmu ojca. Dlatego też marzył i szedł drogą coraz to nowych idei, które ciągle przynosiły rozczarowania.
Ostatnim utworem, jakim się posłużę będzie „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza. Ważnym bohaterem epopei szlacheckiej Mickiewicza jest familia Sopliców, wcielenie idealnego domu rodzinnego, ziemiańskiego. Głową rodu jest Sędzia Soplica, strażnik rodowych tradycji i wartości. Sędzia wiele uwagi poświęca etykiecie („Ważnej nauce o grzeczności”), poszanowanie jej prawideł idzie w parze z szacunkiem dla tradycji i ogólną filozofią życia opartą na wiedzy o obyczajach, genealogii szlacheckiej i porządku społecznym. Formuła ładu społecznego jest ściśle powiązana z funkcjonowaniem domu i rodziny. Młodsi (Tadeusz, Zosia) mają wielki szacunek dla starszych (Sędzia, Podkomorzy, Wojski), liczą się z ich zdaniem, są posłuszni. Mickiewicz – na przykładzie losów Zosi – pokazuje, że opiekunowie nierzadko nadużywali zaufania swoich podopiecznych. Telimena projektuje małżeństwo swej wychowanki praktycznie bez jej udziału. Wybrankiem jest hrabia – czytelnik nie ma żadnych wątpliwości, że ten związek jest korzystny przede wszystkim dla „cioci”, która miałaby dzięki niemu zabezpieczoną dostatnią starość u boku swej młodej krewnej. Choć ostatecznie plany te palą na panewce (Sędzia, zgodnie z wolą Jacka, pragnie zeswatać Horeszkównę z Tadeuszem), sytuacja ta obrazuje praktykę powszechną w XIX w. Rodziny dla doraźnych, krótkowzrocznych interesów, zazwyczaj finansowych, nie wahały sie szafować szczęściem dzieci, tzw. „małżeństwa z rozsądku” były na porządku dziennym, a powszechne przeświadczenie głosiło, iż „miłość przychodzi po ślubie”. Na szczęście w rozumnej i tradycyjnej rodzinie Sopliców jest inaczej – choć i tu wola Jacka Soplicy jest dla Sędziego prawem. Posłuszeństwo wobec starszych stanowi nie tylko fundament rodziny, ale całego państwa – „kto nie potrafi być posłuszny rodzicom, nie będzie szanował ojczyzny”, zdaje się mówić poeta. Soplicowo to także dworek polski, „gniazdo polskości”, miejsce, w którym kultywuje się narodowe tradycje, przekazuje się z pokolenia na pokolenie ideały patriotyzmu- zaborca nie ma tam prawa wstępu. W Soplicowie przechowuje się cenne pamiątki patriotyczne: zegar, który wygrywa mazurek Dąbrowskiego, portrety przedstawiające bohaterów narodowych. To czego zaborca nie pozwala czcić oficjalnie, czci się w domu, we własnym gronie. Dom w Soplicowie jest przestrzenią zamkniętą – jego mieszkańcy izolują się od zaborcy, uważają swój dom za twierdzę. Mickiewicz przedstawia Soplicowo w idylliczny sposób – tradycyjna patriarchalna rodzina (głową rodu jest Sędzia Soplica), młodzież traktuje starszych z szacunkiem, starsi chętnie udzielają młodym nauki, z odpowiednią rewerencją podchodzi się do kobiet. Otoczony przez „ciche grusze” dwór to siedziba wspólnoty – każdy rodak będzie do niej przyjęty, ale każdy „obcy” (zaborca) wyłączony. Także w domu przekazuje się dzieciom historię pod postacią opowieści lub gawęd. To właśnie na rodzinę spada obowiązek patriotycznego wychowania – tematów zakazanych w szkole uczy polski dom.
Podsumowując, motyw relacji między rodzicami a dziećmi ma w literaturze wymiar uniwersalny i ponadczasowy. Różnie ujmowano ten temat, z rozmaitych punktów widzenia i w odmiennych celach. Jego obecność wskazuje na wagę tego problemu w literaturze wszystkich epok. Twórcy często podejmują problem rodziny i jej wpływu na kształtowanie się osobowości i losów bohaterów literackich , dlatego też w dziełach niemalże wszystkich epok mamy do czynienia z rozmaitymi portretami rodziny, relacji pomiędzy jej członkami. Zagadnienie to pojawia się zwykle tam, gdzie zostały przedstawione dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały bohatera . Zarówno matki, jak i ojcowie, niejednokrotnie stają się duchowymi towarzyszami życia każdej z postaci, radzą, wychowują, chwalą bądź ganią. Rodzina wnosi w życie młodego człowieka wartości, które pozwalają mu żyć i funkcjonować w życiu codziennym, rodzice są niejako dawcami życia i przekazują mu genetycznie niektóre charakteru i osobowości. Bez obecności rodziców opisywane postacie często byłyby niewyraźne, a motywy ich działania byłyby niejednokrotnie niezrozumiałe. Rola dobrych relacji między członkami rodziny, między rodzicami a dziećmi, w życiu człowieka jest bardzo ważna. Rodzina – wzorzec – ukazuje właściwą drogę działania, rodzina – antywzorzec może mieć znaczenie destrukcyjne dla poszczególnych jej członków. Dziękuję.
Imię i nazwisko: Data:
Klasa:
Pesel:
KONSPEKT
Temat: Relacje miedzy dziećmi a rodzicami. Zaprezentuj różnorodne ujęcie tematu odwołując się do wybranych utworów literackich.
I .Literatura podmiotu:
1.Ibsen, H. Dzika kaczka. Wrocław: Siedmioróg, 2007.
2. Mickiewicz, A. Pan Tadeusz. Kraków: Greg, 2009.
3.Nałkowska, Z. Granica. Kraków: Zielona Sowa, 2010.
4.Zapolska, G. Moralność pani Dulskiej. Kraków: Greg, 2004.
5.Żeromski, S. Przedwiośnie. Kraków: Zielona Sowa, 2008.
II. Literatura przedmiotu:
1.Kaczmarczyk, M. Encyklopedia szkolna. Kraków: Wydawnictwo ”GREG”,2008.
2.Makowiecka, M. Przewodnik po epokach: od antyku do oświecenia. Wyd.2. Warszawa : Świat Książki, 2006.
3.Makowiecka, M. Przewodnik po epokach: od romantyzmu do współczesności. Wyd.2. Warszawa : Świat Książki, 2006.
4.Stopka, D. Słownik motywów literackich. Kraków: Wydawnictwo GREG,2004.Dziecko, matka, ojciec, rodzina.
5. Zawadzki, A. Epoki literackie. Bielsko-Biała: „ Wydawnictwo PARK Sp. z o.o.”, 2007.
III. Ramowy plan wypowiedzi:
1)Określenie problemu:
*twórcy od najdawniejszych czasów podejmowali temat relacji rodzinnych; dokonując interpretacji poszczególnych utworów, możemy zauważyć, że rodzice zwykle są szczerze oddani swoim dzieciom, kształtują ich postawy i osobowość, mają wpływ na ich edukację i kontakty z otaczającym światem;
2)Kolejność prezentowanych argumentów (treści): relacje rodzinne w różnym wymiarze:
* „Granica”- jako historia człowieka, który jako dziecko obserwował zakłamanie i obłudę swej rodziny, a w przyszłości sam powielał zachowania ojca;
* „Dzika kaczka”- jako ukazanie małżeństwa, które pogrążyło się całkowicie w swoich problemach, zapominając o odpowiedzialności za córkę, doprowadzając do samobójstwa dziecka;
* „Moralność Pani Dulskiej”- matka jako ucieleśnienie hipokryzji , mająca destrukcyjny wpływ na swoje dzieci(demoralizacja członków rodziny);
* „Przedwiośnie”- jako wizja szczęśliwej rodziny, której dobre relacje miały pozytywny wpływ na rozwój młodego człowieka;
* „Pan Tadeusz”- jako okazanie domu rodzinnego, będącego ostoją wartości, gdzie wszyscy żyją w zgodzie i harmonii, pielęgnując tradycje szlacheckie;
3)Wnioski:
* twórcy często podejmują problem rodziny i jej wpływu na kształtowanie się osobowości i losów bohaterów literackich , dlatego też w dziełach niemalże wszystkich epok mamy do czynienia z rozmaitymi portretami rodziny, relacji pomiędzy jej członkami; zagadnienie to pojawia się zwykle tam, gdzie zostały przedstawione dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały bohatera ; zarówno matki, jak i ojcowie, niejednokrotnie stają się duchowymi towarzyszami życia każdej z postaci, radzą, wychowują, chwalą bądź ganią; rodzina wnosi w życie młodego człowieka wartości, które pozwalają mu żyć i funkcjonować w życiu codziennym; rola dobrych relacji między członkami rodziny, między rodzicami a dziećmi, w życiu człowieka jest bardzo ważna; rodzina – wzorzec – ukazuje właściwą drogę działania, rodzina – antywzorzec może mieć znaczenie destrukcyjne dla osobowości poszczególnych jej członków;
IV. Materiały pomocnicze:
*karta z cytatami
………………………………………………….. podpis własnoręczny