Temat: Przyjaźń jako wartość. Omów temat, sięgając do wybranych dzieł literackich.
Cechą charakterystyczną literatury jest to, że istnieje szereg motywów, które powracają niezależnie od epoki. Wszelakiego rodzaju toposy, symbole zachowania człowieka i jego kondycji, które w każdej epoce zyskują nowy wymiar, jednym z takich motywów jest właśnie motyw przyjaźni w literaturze. Przyjaźń to duchowa, emocjonalna, i platoniczna więź łącząca dwoje lub więcej ludzi, oparta na wzajemnym zrozumieniu, wspólnych doświadczeniach. Każdy z nas przeżywa w życiu trudne chwile. Czasem czujemy się bardzo źle. Największym wrogiem człowieka w takich chwilach bywa samotność, brak silnej więzi uczuciowej z drugą osobą. Człowiek potrzebuje kogoś kto będzie dzielił jego myśli, pragnienia i smutki. Stąd taka popularność owego motywu na przestrzeni dziejów. Znane jest przysłowie: „prawdziwego przyjaciela poznaje się w biedzie”. Temat przyjaźni od dawna interesował twórców literatury. Ukazywali oni przyjaźń, jaka może łączyć ludzi, dawali recepty na szczęśliwą, długotrwałą przyjaźń, przestrzegali również przed fałszywą przyjaźnią. Przyjaciel to nieodłączny towarzysz, powiernik sekretów serca, człowiek skłonny do najwyższych poświęceń. Czy tylko ta-kich przyjaciół przedstawiali twórcy literatury? Przekonamy się o tym, omawiając ten motyw w poszczególnych utworach poetyckich i prozatorskich. Motyw przyjaźni został poruszony wiele razy w każdej epoce, dlatego nie sposób w przeciągu piętnastu minut omówić całe to zagadnienie. Chciałabym jednak na podstawie kilku pozycji z literatury, które moim zdaniem zasługują na szczególne wyróżnienie, odsłonić przed państwem choćby wierzch tej góry lodowej jaką jest zagadnienie przyjaźni sposoby realizacji tego tematu i jego funkcje. Przyjrzyjmy się im bliżej.
Spójrzmy teraz na „Iliadę” Homera. Gniew Achillesa, głównego bohatera eposu, zrodził się z rozpaczy po śmierci Patroklesa, serdecznego przyjaciela herosa. Po kłótni między Achillesem a Agamemnonem, ten pierwszy, rozgniewany, przestaje walczyć i nie daje się przebłagać. Trojanie zyskują coraz większą przewagę, w obliczu wielkiego niebezpieczeństwa Achilles pożycza swą zbroję przyjacielowi Patroklesowi, by podnieść na duchu Greków, zasugerować, że sam wódz wrócił na pole bitwy. Patrokles zwycięża, goni przeciwników aż pod mury miasta, tam, ogłuszony przez boga Apolla, zostaje zabity przez Hektora. Zrozpaczony po śmierci przyjaciela Achilles pała żądzą zemsty na Hektorze, gromi Trojan, w końcu zabija Hektora. Achajowie uroczyście chowają Patroklesa, palą wielki stos ofiarny, zbierają kości wojownika, by kiedyś połączyć je z prochami przyjaciela (czyli Achillesa) zbudować wielki kurhan ku czci przyjaciół, dzięki czemu ich braterska przyjaźń będzie wiecznie trwać.
Zupełnie inny obraz przyjaźni ukazuje Ignacy Krasicki w bajce pt. „Przyjaciele”. Bajka to jeden z głównych gatunków literatury dydaktycznej. Jest krótka powiastką, napisaną wierszem lub prozą. Zawiera ogólną naukę moralną, wypowiedzianą na końcu utworu za pomocą morału, pointy. Bohaterami są zwierzęta lub ludzie, rzadziej rośliny czy przedmioty. Bajka zwierzęca była praktykowanym – zwłaszcza w oświeceniu – sposobem przedstawienia ważnych prawd moralnych i obserwacji obyczajowych świata ludzi. Młody, niedoświadczony zajączek sądził, że jest otoczony gronem prawdziwych, niezawodnych przyjaciół, powszechnie lubiany. Tymczasem prawda była zupełnie inna: nikt z rzekomych przyjaciół nie pomógł zajączkowi w ucieczce przed myśliwymi i ich psami. Zupełnie nie obchodził ich jego los, o czym świadczą wykrętne wyjaśnienia, jakie podawali, odmawiając pomocy, której bez specjalnego wysiłku mogli udzielić. Ostatecznie, wśród serdecznych przyjaciół psy zająca zjadły. Jest to tak zwana bajka zwierzęca, w której zwierzęta są alegoriami ludzi, ich postaw.
Spójrzmy teraz na „Cierpienia młodego Wertera” Johana Wolfganga Goethego. Listy Wertera adresowane są do jego przyjaciela, Wilhelma. Zażyłość między nimi musiała być duża, skoro Werter nie wahał mu się zwierzyć ze swoich najskrytszych marzeń i pragnień. Także Wilhelmowi wyjawia zamiar popełnienia samobójstwa. Pod śmierci Wertera Wilhelm spisuje dla współczesnych i potomnych historię nieszczęśliwego przyjaciela. Ale w tej powieści mamy do czynienia z jeszcze innym rodzajem przyjaźni, a mianowicie między kobietą a mężczyzną. Kiedy Goethe publikował swoją powieść epistolarną nie mógł przewidzieć, że stanie się ona manifestem nowej romantycznej uczuciowości i że wyznaczy literacką metodę opisu przeżyć człowieka ogarniętego miłosną pasją. Kiedy Werter przyjeżdża na wieś, pragnąc odpocząć po niedawnej historii miłosnej, nie wie, że zmierza ku swemu dramatycznemu przeznaczeniu, które stawia na jego drodze Lottę. Oszołomiony jej urodą i wdziękiem, zaprzyjaźnia się z dziewczyną zamężną. Spędzają ze sobą wiele godzin, czytając i chodząc na spacery. Ich przyjaźń opiera się na tzw. „komunii dusz”, oboje mają podobne zainteresowania, lubią wspólne spacery i podziwianie przyrody, a także czytanie literatury. Bohater zaprzyjaźnia się tak naprawdę z Lotta, by móc być bliżej kobiety. Zakochał się w niej „od pierwszego wejrzenia”. Z racji tego, że lotta jest mężatką, Werter nie mógł liczyć na odwzajemnienie uczucia. Przyjaźń była więc dla niego formą platonicznej, jednostronnej miłości, która dawała mężczyźnie choćby namiastkę bliskości ukochanej. Widzimy zatem , że jest to przyjaźń skomplikowana, przeradzająca się w jednostronne uczucie, która w konsekwencji ma tragiczny finał. Bohater nie mogąc być z ukochaną popełnia samobójstwo.
Powieść Stefana Żeromskiego pt. „Syzyfowe prace” jest poświęcona w pierwszej kolejności szkole, zatem przedstawia też szkolne przyjaźnie – część z nich zawiązała się na stancji „starej Przepiórzycy”, gdzie mieszkali uczniowie spoza Klerykowa. Początkowo Marcin Borowicz bał się szkoły i nowych kolegów, ale niebawem poznał „Wilczka”, pierwszego z klasowych przyjaciół, który wprowadził go w tajniki szkoły Wraz z psychicznym dorastaniem głównego bohatera, wyzwalaniem się spod wpływu nauczycieli, poszerzał się krąg jego przyjaciół. Walnie przyczyniły się do tego spotkania w nielegalnym kółku samokształceniowym na „Górce”, gdzie czytano polskie książki, dyskutowano, a konieczność zachowania podstawowych zasad konspiracji cementowała przyjaźnie. Bardzo ważną rolę w życiu Borowicza odegrała przyjaźń z Jędrzejem Radkiem, biednym chłopskim synem, zatem kimś z zupełnie innego środowiska niż to, z jakiego pochodził Marcin, który z ogromnym trudem, determinacją zdobywał wykształcenie. Dzięki Radkowi, także Bernardowi Zygierowi i opowieściom strzelca Nogi, narodziła się polska świadomość patriotyczna młodego człowieka. Generalnie, w całej powieści przyjaźń w bardzo istotnym stopniu kształtuje postawy, charaktery młodych ludzi.
Spójrzmy jeszcze na jedną z moich ulubionych powieści z lat dzieciństwa, a mianowicie na „Małego księcia” Antoine de Saint-Exupéry. Jednym z najważniejszych celów podróży Małego Księcia było przekonanie się, czym jest przyjaźń i w jaki sposób pozyskuje się ją. Najważniejszym doświadczeniem w tym zakresie okazało się spotkanie z Lisem, który wyjaśnił chłopcu, jak zostaje się bliskim kogoś innego, jak wiele szczęścia może dać przyjaźń i jak głęboki bywa żal z powodu rozstania z przyjacielem. Mały Książę zrozumiał, że nawet w obliczu śmierci przyjemna jest świadomość posiadania przyjaciela. Lis uświadomił mu, że przyjaciela nic i nikt nie może zastąpić. Mieć przyjaciela to znaczy wiele mu poświęcić, czuć się za niego odpowiedzialnym, opiekować się nim. To właśnie jest sensem ludzkiego życia, decyduje o jego wartości. Przyjacielem Małego Księcia został również narrator powieści. Pilot był samotny aż do chwili spotkania na Saharze. To jemu chłopiec opowiedział o podróży, otworzył przed nim serce. Także narrator znalazł w Małym Księciu przyjaciela, dzięki niemu niemało dowiedział się o psychice dziecka, troszczył się o niego, tłumaczył trudne do ogarnięcia problemy. Obaj bardzo przeżywali moment rozstania, książę zapewnił pilota: będziesz zawsze moim przyjacielem. Cały utwór bezustannie podkreśla rolę przyjaźni, ujmowanej jako wielkie szczęście, ale i obowiązek wobec przyjaciela, dającej oparcie, pozwalającej znaleźć zrozumienie, ale i mogącej stać się przyczyną smutku, łez.
Ostatnim dziełem, jakim się posłużę, będzie „Władca pierścieni” Johna Ronalda Reuela Tolkiena. Główny bohater trylogii powieściowej Tolkiena – hobbit (niziołek) Frodo – otrzymuje ważną i niebezpieczną misję. Zaprzyjaźniony z hobbitami czarnoksiężnik Gandalf uświadamia mu, iż w jego posiadaniu znajduje się Jedyny Pierścień Władzy, wykuty przed wiekami przez władcę krainy ciemności Mordoru, Saurona. Aby uchronić Śródziemie przed zagładą, należy zniszczyć Pierścień w ogniu góry Orodruiny w Mordorze. Wyprawa Froda do Mordoru wydaje się skazana na nieuchronną porażkę – bohater doskonale zdaje sobie z tego sprawę. Dodatkowo zaczyna odczuwać przemożny wpływ Pierścienia, który usiłuje zapanować nad jego wolą. Nieoczekiwanie, Frodo i jego sługa Sam zyskują przewodnika – jest nim Gollum, potwór, który niegdyś posiadał Pierścień. Gollum doprowadza ich do Mordoru, ale w decydującym momencie przekroczenia Czarnych Wrót zdradza Froda i usiłuje doprowadzić do jego śmierci. Wędrówka Froda do Mordoru przedstawiona jest jako niełatwa droga ku doświadczeniu. Tolkien -głęboko wierzący katolik – podkreślał tu dwie ważne wartości – Ofiarę i Łaskę. Czyn Froda to dobrowolna Ofiara z siebie – niepozorna istota, jaką jest hobbit, musi dźwigać odpowiedzialność za losy świata. Podczas podróży bohater zmienia się i wewnętrznie dojrzewa. Straszne doświadczenia, które stały się jego udziałem (był trzykrotnie ranny) oraz wpływ Pierścienia, zmieniają go. Pierścień odbierający Frodowi wolną wolę obdarza go jednocześnie intuicją i przenikliwością. Bohater zyskuje głęboką mądrość, choć droga do niej prowadzi przez ogromne cierpienie. W decydującym momencie, nad kraterem Orodruiny, Frodo ponosi klęskę (jak zaznaczał Tolkien – porażka ta była od początku wpisana w dzieje bohatera), chcąc zatrzymać Pierścień dla siebie. W momencie słabości i klęski Froda właśnie Gollum przychodzi mu z pomocą – wydzierając Pierścień z ręki bohatera, wyzwala go spod wpływu niszczącej mocy. Zło obraca się w dobro, jeśli jest się osobą wrażliwą, dobrą i współczującą.frodowi prze cały czas wędrówki towarzyszył wierny przyjaciel- Sam. Razem znosili trudy podróży, wybawiali się z wszelakiego rodzaju opresji. Sam niejednokrotnie uratował Frodowi życie, podtrzymywał na duchu w chwilach zwątpienia. Gdy przyjaciel nie miał już siły iść dalej, sam wziął go na swoje ramiona i szedł uparcie do celu. Przyjaźń sama i Froda to najpiękniejszy przykład wielkiej przyjaźni, lojalności i poświęcenia jest w dziele Tolkiena. Sam wciąż pozostawał u boku Froda, nigdy nie skarżył się na trudy, znosił wszelkie niedogodności, był bez reszty oddanym, użytecznym towarzyszem trudnej wędrówki do Rivendell. Wierność Sama nie miała granic, a opowieść o dokonaniach Froda jest też jego historią, zapisem przyjaźni dwóch hobbitów. Tolkien przyznaje przyjaźni wielką wagę, pokazuje jak ważna jest w życiu każdego człowieka.
Podsumowując, przyjaźń oparta na wzajemnym zrozumieniu, bardzo podobnym postrzeganiu i świata przyjaźń to jedno z najszlachetniejszych ludzkich uczuć i zarazem motyw literacki pojawiający się już w archaicznych mitach, baśniach. Na przykład jako czynnik kształtujący ludzkie postawy, charaktery, ważny element wychowania młodego człowieka, podstawa, na której rodzą się inne j uczucia (np. miłość, ale i patriotyzm). Utwory literackie wskazują liczne źródła przyjaźni, np. akcentują rolę wspólnych doświadczeń w pełnym wzajemnym zrozumieniu. Wielu pisarzy poświęciło swym i przyjaciołom ciepłe wspomnienia, znacznie rzadziej pisze się o krępujących więzach przyjaźni czy jej przekreśleniu w imię jednostkowego, doraźnego interesu, przyjaźni pozornej, która nie przeszła próby trudnej rzeczywistości, okazała się wartością pozorną. W kolejnych epokach, wraz ze zmianami obyczajowości, nieco odmiennie uzewnętrzniano to uczucie. Jak widać, przyjaźń może się realizować na różnych etapach życia, w każdych warunkach. Bohaterowie literaccy to najczęściej wierni, oddani, skłonni do najwyższych poświęceń ludzie. Dla przyjaciela są w stanie oddać nawet własne życie. Ukazując taki model przyjaźni bądź przedstawiając postacie negatywne, nie potrafiące nawiązać takiej więzi emocjonalnej, traktujący przyjaźń jako pretekst do wykorzystania drugiego człowieka, twórcy – poeci, pisarze – spełniają ważny dla wartościowej literatury cel. Starają się uczyć, kształtować ludzkie postawy i charaktery. Dziękuję.
Imię i nazwisko: Data:
Klasa:
Pesel:
KONSPEKT
Temat: Przyjaźń jako wartość. Omów temat, sięgając do wybranych dzieł literackich.
I .Literatura podmiotu:
1. Goethe, J, W. Cierpienia młodego Wertera. Kraków: wydawnictwo GREG, 2004.
2.Homer. Iliada. Kraków: wydawnictwo GREG, 2000.
3.Krasicki, I. Przyjaciele[w:] tegoż, Bajki i Satyry. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa ,2005.
4.Saint-Exupéry, A. Mały książę. Lublin: Wydawnictwo BIBLIOS, 2001.
5.Żeromski, S. Syzyfowe prace. Kraków: wydawnictwo GREG, 2007.
6.Tolkien, J, R, R. Władca pierścieni. Warszawa: Świat książki, 2006.
II. Literatura przedmiotu:
1.Kaczmarczyk, M. Encyklopedia szkolna. Kraków: Wydawnictwo ”GREG”,2008.
2.Makowiecka, M. Przewodnik po epokach: od antyku do oświecenia. Wyd.2. Warszawa : Świat Książki, 2006.
3.Makowiecka, M. Przewodnik po epokach: od romantyzmu do współczesności. Wyd.2. Warszawa : Świat Książki, 2006.
4.Stopka, D. Słownik motywów literackich. Kraków: Wydawnictwo GREG,2004.Przyjaźń.
5. Zawadzki, A. Epoki literackie. Bielsko-Biała: „ Wydawnictwo PARK Sp. z o.o.”, 2007.
III. Ramowy plan wypowiedzi:
1)Określenie problemu:
*przyjaźń -duchowa, emocjonalna, i platoniczna więź łącząca dwoje lub więcej ludzi, oparta na wzajemnym zrozumieniu, wspólnych doświadczeniach;
* różnorodność funkcji i ujęć motywu;
2)Kolejność prezentowanych argumentów (treści): motyw przyjaźni w różnym wymiarze:
* „Iliada”- jako ukazanie przyjaźni ż po grób;
* „Przyjaciele”- jako ukazanie przyjaźni fałszywej;
* „Cierpienia młodego Wertera”:
-
przyjaźń Wilhelma i Wertera- jako zażyły związek dwóch mężczyzn;
-
przyjaźń Wertera i Lotty- jako uczucie skomplikowane, przeradzające się w jednostronną miłość i prowadzące do tragedii;
* „Syzyfowe prace”- przyjaźń jako czynnik kształtujący postawy, charaktery młodych ludzi;
* „Mały książę”- jako przyjaźń jako wielkie szczęście, ale i obowiązek wobec przyjaciela; uczucie dające oparcie, pozwalające znaleźć zrozumienie, ale i mogące stać się przyczyną smutku, łez;
*„Władca pierścieni”- jako przyjaźń pełna poświęceń;
3)Wnioski:
przyjaźń oparta na wzajemnym zrozumieniu, bardzo podobnym postrzeganiu i świata przyjaźń to jedno z najszlachetniejszych ludzkich uczuć i zarazem motyw literacki pojawiający się już w archaicznych mitach, baśniach; na przykład jako czynnik kształtujący ludzkie postawy, charaktery, ważny element wychowania młodego człowieka, podstawa, na której rodzą się inne j uczucia (np. miłość, ale i patriotyzm); utwory literackie wskazują liczne źródła przyjaźni, np. akcentują rolę wspólnych doświadczeń w pełnym wzajemnym zrozumieniu;
IV. Materiały pomocnicze:
*karta z cytatami
………………………………………………….. podpis własnoręczny