Temat: Motyw domu rodzinnego w literaturze. Przedstaw sposoby jego funkcjonowania dokonując analizy i interpretacji wybranych dzieł.
Tematem mojej pracy jest zaprezentowanie różnych obrazów domu rodzinnego oraz omówienie funkcji jakie pełni w różnych działach literackich. Motyw domu rodzinnego gości bardzo często na kartach literatury. Dzieje się tak dlatego, bo dom jest niejako przestrzenią najbliższa człowiekowi. Można nawet rzec, że jest to najważniejsze miejsce pobytu na ziemi ludzi z każdej kultury. Dom tworzą ludzie, atmosfera, która między nimi panuje oraz budynek, w którym mieszkają. Jest on miejscem, które się dobrze zna, to gniazdo, przestrzeń intymna, przyjazna, z którą utożsamia się dzieciństwo. Tu wszystko ma swoje miejsce, jest celowe i sensowne. Dom rodzinny tworzy człowieka, kształtuje jego wartości, uczy jak patrzeć na świat i innych ludzi. W swoim domu każdy powinien czuć się jak w centrum świata, dlatego dom, szczególnie stanowi cały świat. W kulturze dom symbolizuje bezpieczeństwo, trwałość, twierdzę, mieszkanie, własny kąt, gospodarstwo domowe, domowników, gniazdo rodzinne, ród, ojczyznę. Dom rodzinny w życiu człowieka odgrywa ważną rolę. W nim człowiek żyje, wychowuje się, zdobywa doświadczenia, kształtuje charakter, osobowość, tworzy własny system wartości .Z rodziną jesteśmy związani przez całe życie. Motyw domu rodzinnego został poruszony wiele razy w każdej epoce, dlatego nie sposób w przeciągu piętnastu minut omówić całe to zagadnienie. Chciałabym jednak na podstawie kilku pozycji z literatury, które moim zdaniem zasługują na szczególne wyróżnienie, odsłonić przed państwem choćby wierzch tej góry lodowej jaką jest motyw domu rodzinnego oraz funkcje, jaki pełni on w różnych działach literackich. Przyjrzyjmy się im bliżej.
Pierwszym utworem, który Państwu zaprezentuje będzie „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza. Ważnym bohaterem epopei szlacheckiej Mickiewicza jest familia Sopliców, wcielenie idealnego domu rodzinnego, ziemiańskiego. Głową rodu jest Sędzia Soplica, strażnik rodową tradycji i wartości. Sędzia wiele uwagi poświęca etykiecie („Ważnej nauce o grzeczności”), poszanowanie jej prawideł idzie w parze z szacunkiem dla tradycji i ogólną filozofią życia opartą na wiedzy o obyczajach, genealogii szlacheckiej i porządku społecznym. Formuła ładu społecznego jest ściśle powiązana z funkcjonowaniem domu i rodziny. Młodsi (Tadeusz, Zosia) mają wielki szacunek dla starszych (Sędzia, Podkomorzy, Wojski), liczą się z ich zdaniem, są posłuszni. Mickiewicz – na przykładzie losów Zosi – pokazuje, że opiekunowie nierzadko nadużywali zaufania swoich podopiecznych. Telimena projektuje małżeństwo swej wychowanki praktycznie bez jej udziału. Wybrankiem jest hrabia – czytelnik nie ma żadnych wątpliwości, że ten związek jest korzystny przede wszystkim dla „cioci”, która miałaby dzięki niemu zabezpieczoną dostatnią starość u boku swej młodej krewnej. Choć ostatecznie plany te palą na panewce (Sędzia, zgodnie z wolą Jacka, pragnie zeswatać Horeszkównę z Tadeuszem), sytuacja ta obrazuje praktykę powszechną w XIX w. Rodziny dla doraźnych, krótkowzrocznych interesów, zazwyczaj finansowych, nie wahały sie szafować szczęściem dzieci, tzw. „małżeństwa z rozsądku” były na porządku dziennym, a powszechne przeświadczenie głosiło, iż „miłość przychodzi po ślubie”. Na szczęście w rozumnej i tradycyjnej rodzinie Sopliców jest inaczej – choć i tu wola Jacka Soplicy jest dla Sędziego prawem. Posłuszeństwo wobec starszych stanowi nie tylko fundament rodziny, ale całego państwa – „kto nie potrafi być posłuszny rodzicom, nie będzie szanował ojczyzny”, zdaje się mówić poeta.
Kolejnym utworem, będzie „Nad Niemnem” Elizy orzeszkowej. Tutaj skontrastowano ze sobą dwa domy- szlacheckiej familii Korczyńskich i rodziny chłopów z pobliskiej wioski- Bohatyrowiczów. Członkowie rodu Korczyńskich nierzadko są sobie obcy, wzajemnie się nie rozumieją i nie wspierają – tak jest w przypadku Benedykta Korczyńskiego i jego histerycznej żony Emilii oraz Zygmunta Korczyńskiego i jego matki Andrzejowej Korczyńskiej. Syn odpłaca matce za miłość i poświęcenie niewdzięcznością – wyrzuca jej, że powstańcza (szkodliwa!) działalność ojca „zamknęła” mu drogę do malarskiej sławy za granicą; jako rekompensatę za tę „krzywdę” proponuje sprzedaż majątku i wyjazd z Polski. Członkom tej rodziny niezwykle trudno się porozumieć – Benedykt, który uparcie walczy o utrzymanie rodzinnego majątku, długo czuje się osamotniony wśród swoich bliskich. W końcu udaje mu się zrozumieć, że chociaż nigdy nie zbliży się do swej egzaltowanej i chimerycznej żony, ma prawdziwe oparcie w siostrze Marcie, synu Witoldzie i Justynie. Rodzina Bohatyrowiczów wyznaje zupełnie inne zasady- dbałość o tradycję, wzajemny szacunek krewnych. Głową rodu jest były powstaniec styczniowy, Anzelm, którego wszyscy otaczają ogromnym szacunkiem i czcią. Nestor rodu jest osobą niezwykle doświadczoną przez los: powrócił z wojny ciężko ranny i zapadł na melancholię, ale mimo to (a może właśnie dlatego!) krewni słuchają go i liczą się z jego zdaniem. Janek Bohatyrowicz kocha stryja, matkę i siostrę, dla których jest w stanie zrobić wszystko. Orzeszkowa ukazuje zatem wieś jako idealne sielankowe miejsce, a Bohatyrowiczów jako wzorzec rodziny.
Socjologiczne spojrzenie na miasto i jego mieszkańców, zwłaszcza na peryferie i proletariat, nabierało w literaturze realizmu szczególnego znaczenia. Pisarze obdarzeni wrażliwością musieli dotknąć tej tematyki, wymagała tego także filozofia epoki (praca organiczna, praca u podstaw). Podobnie jak dzieci i Żydzi, biedota miejska jest częstym bohaterem utworów. Zadaniem pisarzy stało się pokazanie życia tej warstwy społecznej i uwrażliwienie na jej los. Literatura apelowała o niepozostawianie tych ludzi samym sobie. Sugerowała, że konieczna jest pomoc całego narodu, zwłaszcza że najniższe warstwy narodu stanowią realną siłę społeczną i gospodarczą.
W noweli „Nasza szkapa” Maria Konopnicka przedstawia realistyczny obrazek z życia ubogiej rodziny robotniczej. Poznajemy szczegóły dotyczące warunków jej życia codziennego, ubioru i pożywienia. Dowiadujemy się, że rodzina piaskarza mieszka w jednej izbie, wyposażonej w podstawowe, skromne sprzęty użytku domowego (szafa, dwa łóżka, piec, stół, krzesła). Gdy brakuje pieniędzy, jedzą ziemniaki z solą. czerstwy chleb, kaszę lub wodziankę. „Tego dnia bardzośmy długo śniadania nie jedli; a obiadu to też nie było. Myślałem, że mnie ojciec po chleb pośle, ale nie. Piotrusiowi tylko dostała się wczorajsza kromka”. Noszą połataną odzież. Izba, w której mieszkają, przesiąknięta jest wilgocią i chłodem. Choroba matki i bezrobocie ojca powodują całkowitą ruinę rodziny. Dzieci nie uczą się, nie mają książek ani zabawek. Życie ich rodziców to ciężka praca i wieczne zmartwienie, czy starczy pieniędzy na chleb oraz komorne. Obraz społeczności zamieszkującej warszawskie przedmieście wzbogacają postacie: stróżki, maglarki, kucharki, dorożkarza i Żydów handlujących starzyzną. Głównym problemem noweli jest ukazanie kontrastu w pojmowaniu rzeczywistości przez dzieci i dorosłych. Narratorem jest Wicek, kilkuletni chłopiec, jeden z synów Mostowiaka. Poznajemy więc wydarzenia ukazane oczami dziecka. Wicek wypowiada się w imieniu swoim i rodzeństwa. Z relacji chłopca dowiadujemy się, że wyprzedaż sprzętów bracia traktują jak wspaniałą zabawę przysłaniającą obraz rodzinnej tragedii (nędza, choroba i śmierć matki). Przeciwstawienie wesołości dzieci ich rozpaczliwemu położeniu powoduje, że czytelnik, a także ja sam odczuwam ogromne współczucie dla ich losu.
Przemierzając dalej szlaki historii literatury warto przyjrzeć się wizji rodziny ukazanej w „Moralności Pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej. Podobnie, jak europejscy twórcy naturalistyczni, pisarka zadbała o to, żeby realistycznie i szczegółowo przedstawić miejsce akcji ( drobiazgowo opisany salonik w mieszkaniu Dulskich). Jej bohaterowie są postaciami wyrazistymi, a charaktery opisane są z psychologicznym prawdopodobieństwem ( z wyraźnym przerysowaniem cech negatywnych). Każdy z bohaterów posługuje się też specyficznym siebie językiem. Dom Dulskich to siedlisko mieszczańskiej kołtunerii. Rodzina składa się z pięciu osób, ale poza Dulską reszta ma niewiele do powiedzenia. Mąż, córki i syn są przez nią terroryzowani. Dulski w ogóle się nie odzywa ( jedyna kwestia, jaką wygłasza w utworze to: „A niech was wszyscy diabli!”), Mela i Hesia są głupiutkimi podlotkami, a Zbyszko niby Dekadentem. Dulska jest ucieleśnieniem hipokryzji i kieruje się w życiu podwójną moralnością. Wyrzuca ze swojej kamienicy kobietę, która próbowała popełnić samobójstwo ( bo psuje opinię), a jednocześnie toleruje jako lokatorkę prostytutkę, gdyż regularnie płaci czynsz. Dulska wychodzi z założenia, że brudy należy prać w domu. Wszystko jest porządku, dopóki nie wydostanie się na zewnątrz. Dulska przywiązuje także dużą wagę do pieniędzy, ponieważ mają siłę równą rygorom moralności. Dbałość o nieskazitelną opinię wydaje się być najważniejszym zadaniem w życiu tytułowej bohaterki. Wszyscy w tym domu żyją w potwornym zakłamaniu. Pani Dulska to klasyczny przykład filistra, tak znienawidzonego przez modernistów. To również wcielenie wszystkich odrażających cech drobnomieszczaństwa. Pisarka ukazała tutaj świetny portret mieszczańskiej rodziny, gdzie emocjonalne więzi miedzi jej członkami są zastąpione fałszem, obłudą, pozoranctwem i kultem pieniądza, a tytułowa moralność- brakiem jakichkolwiek zasad etycznych. Widzimy więc jaki wpływ na swoją rodzinę i atmosferę domową ma Dulska i jej wybory moralne. Pani domu niby bardzo dba o przyzwoitość, ale jednocześnie patrzy przez palce na romans syna ze służącą, uważając, że lepiej będzie, jak Zbyszko „wyszumi się” pod kontrolą. Zacna matrona odgrywa zatem rolę patronki domu publicznego, przez cały czas podając siebie i swój dom za wzorzec czystości moralnej. Uprawiany przez Dulską swoisty „dualizm pedagogiczny” przynosi żałosne efekty, zgnilizna moralna jest bowiem zaraźliwa. W domu Duslkich zdemoralizowani są wszyscy, a mianowicie Felicjan podkrada z pieca cygara i popada w łagodny alkoholizm, Zbyszko „lumpuje się” i cynicznie przechwala swoimi romansami. Nieuchronnie postępuje też degrengolada moralna Hesi i Meli, dla których źródłem wiedzy o życiu i sprawach ludzi dorosłych są albo opowieści kucharki, albo… rozgrywająca się na ich oczach tragedia. Hesia rośnie więc pod względem moralnym na wierną replikę swojej matki i to znacznie ją przerastającą.
Posuńmy się nieco dalej i spójrzmy na ujecie motywu domu rodzinnego w „Ludziach bezdomnych” Stanisława Żeromskiego. Tutaj rodzina przedstawiona jest jako więzienie. Doktor Tomasz Judym postanawia całkowicie poświęcić się biednym; uważa, że ponieważ sam wywodzi się z najniższej klasy, ma wobec niej dług do spłacenia. Dlatego też odrzuca miłość Joasi Podborskiej, marzącej o stworzeniu z Judymem domu, którego nigdy nie miała. Judym uważa, że szczęście rodzinne szybko stępiłoby u niego wrażliwość i współczucie wobec krzywdy społecznej. Zacząłby dbać wyłącznie o dom i dzieci, nie poświęcałby wszystkich swoich sił biedakom. Bohater uważa więc rodzinę za niebezpieczną pułapkę, która ogranicza reformatorskie działania jednostki. Świadomie wybiera „bezdomność”, wyrzeka się rodzinnego szczęścia i miłości, w imię wartości dla niego najwyższej – poświęcenia się dla innych.
Z kolei powieść Marri Dąbrowskiej pt. „Noce i dnie” można określić mianem sagi rodzinnej. Pokazuje ona dzieje rodów Ostrzeńskich (z tej rodziny wywodzi się Barbara) i Niechciców od początku XIX w. po lata pierwszej wojny światowej. Pisarka starała się przedstawić przemiany, jakie na przestrzeni lat zachodzą w warstwie szlacheckiej. Na skutek ubożenia (represje po powstaniu styczniowym i nieumiejętne gospodarowanie), ale także budzenia się ambicji zawodowych i aspiracji, pozbawiona majątków szlachta przenosi się do miasta, gdzie zaczyna tworzyć nowoczesną inteligencję. Bratowa Barbary Niechcicowej, Michalina Ostrzeńska, rozwija swoje zdolności handlowe prowadząc sklep, sama pani Niechcicowa także marzy o przeprowadzce do Kalińca, gdzie widzi większe perspektywy dla dzieci. Rodzina Barbary i Bogumiła boryka się ze zwykłymi, charakterystycznymi dla tamtych czasów problemami. Bogumił troszczy się o majątek, którego jest zarządcą, ciężko pracuje, by zapewnić utrzymanie rodzinie. Barbara do pewnego stopnia lekceważy te wysiłki. Jest chimeryczna i nerwowa, przez całe życie wspomina są pierwszą nieszczęśliwą miłość; nie docenia męża, pragnie innego, bardziej „wzniosłego życia”, wieś ją nudzi. Uczucia przelewa na dzieci, zwłaszcza krnąbrnego i trudnego do wychowania Tomaszka. Barbara tłumaczy i ukrywa wszystkie słabości syna, co sprawia, że rośnie on na bezwzględnego egoistę. Starszą córkę, Agnieszkę umieszcza na dobrej pensji w Kalińcu. Młoda dziewczyna, chętna do nauki i ciekawa świata szybko się usamodzielnia i zaczyna kroczyć własną drogą. Podczas studiów zagranicznych – za sprawą narzeczonego Marcina Śniadowskiego – włącza w działalność socjalistów. Życie Niechciców jest trudne i wypełnione pracą, ale w gruncie rzeczy spokojne i szczęśliwe. Barbara zaczyna to rozumieć dopiero pod koniec życia, po śmierci męża. Mimo swego niełatwego charakteru bohaterce udało się stworzyć prawdziwy dom i wpoić dzieciom (zwłaszcza córkom) najważniejsze wartości. Agnieszka, choć wyemancypowała się i uwolniła spod wpływu rodziny, przeniosła w dorosłe życie miłość do ojczyzny i szacunek do wartości etycznych, które zaszczepiła w niej matka. Dom rodzinny u Dąbrowskiej to „pierwszy nauczyciel” każdego człowieka, który kształtuje go i wywiera niezatarte piętno na jego dalszym życiu.
Spójrzmy jeszcze na „Dolinę Issy” Czesława Miłosza. Akcja powieści Miłosza toczy się na Litwie kowieńskiej w latach 20 XX w.Dwór w Giniu należy od wieków do rodziny Surkontów, krewnych głównego bohaterź kilkunastoletniego Tomasza Dilbina. Tomasz jest bardzo przywiązany do swoic dziadków – babcia Misia interesuje się zjawiskami nadprzyrodzonymi, jest osób ekscentryczną i oryginalną. Dziadek Kazimierz objaśnia chłopcu świat i pomaga m zrozumieć skomplikowaną historię rodziny (przodek Hieronim Surkont był socynianin em i w czasie „potopu” szwedzkiego przeszedł na stronę Karola Gustawa). Drug; babcia chłopca, Bronisława Dilbinowa, która także przybywa do Ginia, jest prze ciwieństwem babci Misi i chłopiec początkowo nie darzy jej sympatią. Z czasem jednał zaczyna dostrzegać duchowy związek pomiędzy sobą a babcią. Śmierć pani Dilbinowe jest wielkim ciosem dla Tomasza. Dwór w Giniu to obraz Arkadii widzianej oczam dziecka – otoczony lasem, który zachwyca bujnością roślin i obfitością zwierząt, jes w naturalny sposób oddzielony od reszty świata i niepodatny na niszczący wpływ historii. Kultywowanie dawnych obyczajów i tradycji gospodarskich umacnia jegc odrębność. Kraina nad Issą jest idylliczna, jej mieszkańcy kierują się zasadami patriarchalnymi, poszanowaniem tradycji oraz szacunkiem wobec rytmu natury (podobnie jak w Panu Tadeuszu Mickiewicza i Chłopach Reymonta). Miłosz kreśli obraz świata w przededniu przełomu – powoli zmienia się system życia wiejskiego (powstają „spółd/iolnie mleczarskie”), zaczynają się polsko lil< -w:-.kio niop< irozumienia(ktoś wrzuca granat do pokoju Tomasza). Na straży trwałości i nienaruszalności tego miejsca stoi rodzina. Tomasz ma świadomość swego pochodzenia i niełatwej historii swego rodu. Łączność z przodkami i poczucie ciągłości historii sprawiają, że chłopcu łatwiej jest określić swoją tożsamość i podejście do świata. Bez rodziny z Ginia byłby wydziedziczony, samotny i miałby poczucie okaleczenia. Rodzina pełni więc najważ¬niejszą funkcję w życiu człowieka – jest strażniczką wartości i nauczycielką historii. W życiu i poczynaniach przodków możemy bowiem rozpoznać siebie – tak jest w przy¬padku Tomasza i babci Dilbinowej. Z kolei w będącej literacką autobiografią Rodzinnej Europie Miłosz – uważający się za Polaka i Litwina jednocześnie – podkreśla wartość rodziny jako zakorzenienia. Dowodzi, że rodzina jest wspólnym dziedzictwem zarówno duchowym, jak i materialnym. W rodzinie przekazuje się z pokolenia na pokolenie tradycję i historię, tworzy się wartości cywilizacyjne i etyczne. Pamięć o przodkach „to jakby kotwica, której lina idzie w głąb i trzyma nas niedaleko pewnego ratunku”.
Dramat Mrożka opowiada o kryzysie rodziny. Głównym bohaterom sztuki, dale do tradycyjnego modelu rodziny: Stomil i Eleonora byli w młodości buntownikami, zwolennikami postępu i odwrócenia tradycyjnej moralności. Rewolucja obyczajowa, do której doprowadzili, sprawiła, że „wszystko wolno”- każdy może bez skrępowania wyrażać siebie. Ta wolność ma jednak pewne mankamenty. Ala zadaje Eleonorze ważne pytanie: „Dlaczego wszyscy pogardzacie sobą nawzajem?”, matka Artura odpowiada: „Sama nie wiem. Może dlatego, że nie mamy się za co szanować”. Dom rodzinny Stomilów tkwi w kryzysie – ta sytuacja jest dla Artura nie do zniesienia, jak sam mówi, nie potrafi żyć w takim świecie i próbuje go zmienić. Jego pomysł jest prosty – to kontrrewolucja, próba narzucenia rodzinie tradycyjnych wartości, a właściwie tradycyjnych form. Ma temu służyć zmuszenie wszystkich do „porządnego” zachowania i starannego ubioru oraz celebrowanie uroczystości – Artur postanawia ożenić się z Alą. Szybko jednak okazuje się, że ta metoda jest fałszywa – nie można zewnętrznymi formami zastąpić prawdziwych ideałów, a Artur nie ma pomysłu na „tradycyjny rodzinny dom”. Władzę -w symboliczny sposób – przechwytuje tępy i wulgarny Edek: zabija Artura i terroryzuje rodzinę. „Tango” to opowieść o konflikcie pokoleń „au rebour”- dzieci są tradycjonalistami, a rodzice kultywują nowoczesność. Problem Artura ma jednak szerszy wymiar, nie ogranicza się jedynie do sytuacji w rodzinie Stomilów. Jak pisze badaczka, Małgorzata-Sugiera: „Postać Artura oparł [Mrożek] o zbankrutowany model procesu wychowawczego, a dzięki utożsamieniu rodziny ze społeczeństwem, konflikt ojca i syna pokazał zarazem jako konfrontację dwóch wzorców rozwoju społecznego: tradycyjnie opartego na autorytecie i nowocześnie zezwalającego na pełną ekspresję jednostki”.
Podsumowując, motyw domu rodzinnego jest często obecny w twórczości pisarzy różnych epok, ma on bowiem bogatą tradycje literacką i kulturową. Jednak sposób ukazania go jest zróżnicowany i uzależniony od zamysłu autora i rzeczywistości w jakiej żył. Temat domu na także wymiar uniwersalny w literaturze i pełni wiele funkcji w różnych tekstach literackich. Może służyć ukazaniu domu, jako oazy spokoju, może być symbolem bezpieczeństwa i miłości. Może także służyć ukazaniu najpiękniejszych i najcieplejszych wspomnień z dzieciństwa związanych z domem rodzinnym. Może również być ukazany jako twierdza polskości i ostoja tradycji w świadomości Polaków. To wszystko ukazał Adam Mickiewicz w „Panu Tadeuszu”. Jednak dom to nie tylko obraz szczęścia, ale też dom bez miłości i ciepła rodzinnego, dom zakłamania i obłudy, siedlisko mieszczańskiej kołtunerii, czego przykładem jest dom Dulskich. Motyw domu może służyć także ukazaniu biedy, bezdomności i tragedii ludzi ubogich, tak jak w „Naszej szkapie”. Jak widać różnie ujmowano temat domu rodzinnego, z rozmaitych punktów widzenia i w odmiennych celach. Jego obecność wskazuje jednak popularność tego motywu w literaturze różnych epok. Uważam, że istotną sprawą w życiu człowieka jest posiadanie domu. Dom nie może być jednak tylko miejscem ,gdzie się mieszka, ale przestrzenią, w której kształtuje się nasza osobowość, światopogląd oraz stosunek do ludzi i świata. Myślę, że artyści pisząc o motywie domu, chcieli w ten sposób przypomnieć jaką wartość ma dom rodzinny, atmosfera w nim panująca na życie człowieka. dziękuję.
Imię i nazwisko: Data:
Klasa:
Pesel:
KONSPEKT
Temat: Motyw domu rodzinnego w literaturze. Przedstaw sposoby jego funkcjonowania dokonując analizy i interpretacji wybranych dzieł.
I .Literatura podmiotu:
1.Dąbrowska, M. Noce i dnie. Kraków: wydawnictwo GREG, 2005.
2.Konopnicka, M. Nasza szkapa[w:] tejże, Nowele. Warszawa: Orkla Press Polska sp. z o.o. ,2006.
3.Mickiewicz, A. Pan Tadeusz. Lublin: Wydawnictwo BIBLIOS, 2001.
4.Miłosz, Cz. Dolina Issy. Warszawa: Świat książki, 2006.
5.Mrożek, S. Tango. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa ,2005.
6.Orzeszkowa, E. Nad Niemnem. Kraków: wydawnictwo GREG, 2007.
7.Zapolska, G. Moralność pani Dulskiej. Kraków: wydawnictwo GREG, 2009.
8.Żeromski, S. Ludzie bezdomni. Warszawa: Orkla Press Polska sp. z o.o. ,2006.
II. Literatura przedmiotu:
1.Kaczmarczyk, M. Encyklopedia szkolna. Kraków: Wydawnictwo ”GREG”,2008.
2.Makowiecka, M. Przewodnik po epokach: od romantyzmu do współczesności. Wyd.2. Warszawa : Świat Książki, 2006.
3.Stopka, D. Słownik motywów literackich. Kraków: Wydawnictwo GREG,2004.Dom, rodzina.
4. Zawadzki, A. Epoki literackie. Bielsko-Biała: „ Wydawnictwo PARK Sp. z o.o.”, 2007.
III. Ramowy plan wypowiedzi:
1)Określenie problemu:
* dom rodzinny w życiu człowieka odgrywa ważną rolę. W nim człowiek żyje, wychowuje się, zdobywa doświadczenia, kształtuje charakter, osobowość, tworzy własny system wartości;
2)Kolejność prezentowanych argumentów (treści): motyw domu rodzinnego w różnym wymiarze:
* „Pan Tadeusz”, „Noce i dnie”, „Nad Niemnem”( Bohatyrowicze), Dolina Issy”- dom rodzinny jako ostoja wartości;
* „Nad Niemnem”( Korczyńscy)- jako ukazanie kryzysu rodzinnego, konflikt pokoleń;
* „Moralność pani Dulskiej”- jako obraz rodzinnego piekła;
* „Nasza szkapa”- jako wizja biednej rodziny;
* „Ludzie bezdomni”- dom rodzinny jako pułapka, więzienie;
* „Tango”, „Moralność pani Dulskiej”- jako groteskowy obraz domy rodzinnego;
3)Wnioski:
* motyw domu rodzinnego jest często obecny w twórczości pisarzy różnych epok, ma on bowiem bogatą tradycje literacką i kulturową; może służyć ukazaniu domu, jako oazy spokoju, może być symbolem bezpieczeństwa i miłości; może także służyć ukazaniu najpiękniejszych i najcieplejszych wspomnień z dzieciństwa związanych z domem rodzinnym; może również być ukazany jako twierdza polskości i ostoja tradycji w świadomości Polaków”; jednak dom to nie tylko obraz szczęścia, ale też dom bez miłości i ciepła rodzinnego, dom zakłamania i obłudy, siedlisko mieszczańskiej kołtunerii, czego przykładem jest dom Dulskich; motyw domu może służyć także ukazaniu biedy, bezdomności i tragedii ludzi ubogich, tak jak w „Naszej szkapie” ; myślę, że artyści pisząc o motywie domu, chcieli w ten sposób przypomnieć jaką wartość ma dom rodzinny, atmosfera w nim panująca na życie człowieka;
IV. Materiały pomocnicze:
*karta z cytatami
………………………………………………….. podpis własnoręczny