Małżeńskie dramaty w utworach literackich. Rozwiń temat na wybranych przykładach.
Plan ramowy:
Wstęp:
1. Przedstawienie tematu prezentacji maturalnej.
– wyjaśnienie istoty małżeństwa
– małżeństwo na przykładzie biblijnych rodziców Adama i Ewy
– cechy idealnego małżeństwa
– zmiana znaczenia rodziny na przestrzeni wieków
Rozwinięcie:
1. ”Nie-boska komedia” Zygmunta Krasińskiego wynikiem osobistych przeżyć pisarza.
– krótkie przedstawienie losów autora i nadanie głównemu bohaterowi powieści jego cech
– nierealne, romantyczne podejście Hrabiego Henryka do świata i ludzi jako główne źródło dramatu
małżeńskiego w „Nie-boskiej komedii”
– krótkie streszczenie dziejów głównego bohatera
– krytyka autora wobec pogoni za poezją romantyczną
2. Bolesny dramat kochającego się małżeństwa na przykładzie „Kamizelki” Bolesława Prusa
– najcenniejsze wartości ukazane w noweli Bolesława Prusa
– choroba powodem zakłócenia szczęścia rodzinnego
– kamizelka jako symbol ważnych i bolesnych spraw oraz głębokiego uczucia, łączącego dwoje ludzi,
uciekających się w obliczu nieszczęścia do drobnego kłamstwa
– obraz miłości – realnej, codziennej przeciwstawiany z miłością romantyczną – pełną uniesień i
lekkomyślności
– odwrócenie przez autora sensu moralnego kłamstwa tak, by umykało ono jednoznacznej ocenie etycznej.
3. Dramat małżeński wynikiem przepowiedni – „Król Edyp” Sofoklesa
– dramat Sofoklesa jako opowieść o ogromnej sile przeznaczenia
– kolejne wypadki mające miejsce w utworze wynikające z fatum ciążącym nad głównym bohaterem
– grzech kazirodztwa głównym powodem dramatu małżeńskiego
– miłość małżonków mimo wielkich przeciwieństw losu
– ciężar popełnionego grzechu wynikiem tragedii
– małżeństwo Edypa i Jokasty jako kolejne zaprzeczenie miłości romantycznej
4. Schemat boleborzański – fatum rodziny Ziembiewiczów w „Granicy” Zofii Nałkowskiej.
– małżeństwo Zenona z Elżbietą, powtórzeniem związku rodziców (Walery i Żancia)
– bohater jako człowiek zagubiony między pracą, pragnieniami a swoją wyobraźnią i mentalnością
– przekroczenie granicy moralnej – unieszczęśliwienie siebie, swojej rodziny
– rosnący niepokój zgaszony samobójstwem jako ucieczka i rezygnacja ze stanowiska walki z życiem
Zakończenie:
1. Dramaty małżeńskie, jako częsty motyw literacki
– małżeństwo najważniejszym wydarzeniem w ludzkim życiu
– wzorcowy obraz rodziny i powiązanie z nim przedstawionych par literackich
Małżeńskie dramaty w utworach literackich. Rozwiń temat na wybranych przykładach.
Małżeństwo to związek dwojga ludzi – kobiety i mężczyzny. Jedną z najważniejszych funkcji małżeństwa jest stanowienie rodziny, zapewnienie ciągłości pokolenia i oczywiście wychowywanie dzieci. Dzieci są radością, troską, lecz przede wszystkim wielkim szczęściem rodziców – małżeństwo bezdzietne to często wielki dramat. Rodzina jest najstarszą i najpowszechniejszą formą życia społecznego. Religia chrześcijańska dowodzi, iż pierwsze małżeństwo ustanowił Bóg, stwarzając Adama i Ewę – pierwszych rodziców. Dwie osoby, które winna łączyć miłość, wzajemny szacunek, zrozumienie…, nie tyle istotne jest zalegalizowanie związku w odpowiednim urzędzie, co uczucia, które decydują o jego trwałości i szczęściu. W naturze ludzkiej leży pragnienie głębokiej więzi z drugim człowiekiem jednak połączonej miłością bo bez tego uczucia człowiek jest nikim. Ludzie, decydujący się na małżeństwo, powinni się nawzajem uzupełniać, stanowić jedną nierozerwalną całość. W małżeństwie jest przecież ważne dobrać się nie tylko zaletami ale i wadami. Każdy z nas jest w sposób naturalny członkiem jakiejś rodziny. W miarę zmiany epok zmieniło się oblicze rodziny. Dawniej rodziny były bardziej liczne a jej utrzymaniem zajmował się mężczyzna. To do kobiety należało dbanie o gospodarstwo i wychowanie dzieci. Rodzina zmienia się wraz z upływem czasu a to właśnie utwory literackie są tego najlepszym przykładem. Przedstawiają one panujące w niej konflikty czy tragedie. Dom i rodzina coraz częściej targane są problemami i dlatego zatracają pomału swoje podstawowe funkcje, przestają zapewniać bezpieczeństwo i spokój swoim członkom.
Początkowa fascynacja kobiety i mężczyzny ulega z czasem uspokojeniu – istnieje miłość, ale nie szaleńcze zapatrzenie, które rozjaśniało pierwsze chwile znajomości. W takim momencie w małżonkach rodzi się potrzeba czegoś nowego, co zapobiegłoby stopniowemu popadaniu w rutynę.
Przykład takiej sytuacji możemy odnaleźć w „Nie-boskiej Komedii” Zygmunta Krasińskiego. Sam autor powieści nie potrafił przeciwstawić się woli ojca i uznawanym przez niego zasadom. Tym samym realizując jego życzenie, zawarł związek małżeński z panią Brancką nie mogąc poślubić kobiety, którą naprawdę kochał. Cierpiał z powodu dzielących ich różnic społecznych, ale nawet nie próbował zburzyć tego muru nierówności. Rozumiał, iż jako arystokrata nie może pojąć za żonę kobiety – mieszczanki. Uznawał niezłomność podziałów społecznych obowiązujących w feudalnym świecie. Swoje problemy i rozterki oraz tragiczne rozdacie artysta zobrazował na przykładzie postaci głównego bohatera powieści „Nie-boskiej komedii” – Hrabiego Henryka, którego wyposażył w część swoich przekonań. Poeta wierzył bowiem, że miłość możliwa jest tylko między ludźmi naprawdę wewnętrznie wolnymi i niezależnymi.
Utwór rozpada się na dwie części, które poświęcone są dwóm różnym aspektom: poezji romantycznej i rewolucji społecznej. W swojej prezentacji chciałbym przedstawić problematykę jedynie pierwszej części utworu, gdyż właśnie ten fragment najlepiej oddaje istotę dramatu małżeńskiego. Głównym jego źródłem w „Nie-boskiej komedii” jest nierealne, romantyczne podejście Hrabiego Henryka do świata i ludzi. Romantyczna natura poety nie pozostawia miejsca na szczerość, prawdziwą miłość i odpowiedzialność. Główny bohater – Mąż – bierze ślub z kobietą, którą, jak mu się wydaje kocha, pragnie jednak tworzyć prawdziwą poezję. Żyje marzeniami, stąd tak łatwo szatanowi opętać jego duszę. Zsyła mu Dziewicę – będącą dla Męża uosobieniem żywej poezji i piękna. Henryk porzuca zrozpaczoną Żonę i rusza za ową zjawą. Ta niemal doprowadza go do zguby. Ratuje go anioł. Mąż powraca do domu, ale okazuje się, że jego Żona umiera w szpitalu dla obłąkanych. W chwili tej Henryk przeklina poezję jako źródło nieszczęść swoich najbliższych i przyczynę własnej klęski.
Zygmunt Krasiński krytykuje w utworze pogoń za poezją romantyczną, pragnie ukazać, że uleganie tym złudnym ideałom czyni człowieka niezdolnym do podjęcia zwykłych, codziennych obowiązków ludzkich.
Odmienny obraz rodziny i radzenia sobie z problemami przedstawiony jest w ,,Kamizelce” Bolesława Prusa. To nowela opowiadająca o najcenniejszych wartościach, jakimi są więzy rodzinne i głęboka miłość łącząca małżonków a opierająca się na wzajemnym szacunku oraz wspieraniu w trudnych chwilach.. Szczęście rodziny zakłóca nagła choroba męża. Zaczął on gwałtownie, niemal z dnia na dzień tracić na wadze, o czym zorientował się, gdy wkładał kamizelkę, która stawała się coraz luźniejsza. Żona widząc obawy swojego męża w tajemnicy skracała pasek, aby dodać mu otuchy. Ale i chory widząc cierpienie żony, co dzień przesuwał sprzączkę. W taki sposób próbowali uspokajać się nawzajem, zdając sobie jednak sprawę ze swojej bezradności w chorobie. Małżonkowie byli ludźmi niezwykle skromnymi, a o ich miłości świadczą czyny. Nie opowiadali oni o swoich uczuciach ale dawali wyraz miłości we wzajemnej trosce o siebie. Kamizelka w tym związku odgrywa szczególną role, staje się symbolem ważnych i bolesnych spraw oraz głębokiego uczucia, łączącego dwoje ludzi, którzy w obliczu nieszczęścia uciekali się do drobnego kłamstwa, aby tylko chronić się wzajemnie i oszczędzić ukochanej osobie bólu i dać jej nadzieję. Obraz miłości – realnej, codziennej przedstawiony w „Kamizelce” jest przeciwstawiany z miłością romantyczną – pełną uniesień i lekkomyślności. Bolesław Prus w utworze podkreślił, że więzi rodzinne to najcenniejsza wartość w życiu człowieka, cenniejsza niż prawda. Odwrócił sens moralny kłamstwa tak, że umyka ono jednoznacznej ocenie etycznej.
Dramat Sofoklesa jest opowieścią o ogromnej – o ile nie nadrzędnej w stosunku do wszystkiego – sile i roli przeznaczenia. Owo fatum, kierujące ludzkim losem, jest czymś niezmiennym i nieodwracalnym, niezależnym od człowieka. Dowodem na to może być Edyp, który starał się odmienić przepowiednię. Choć opuścił ludzi, których uważał za rodziców i wyjechał z Koryntu, to jednak tymi poczynaniami kierowało przeznaczenie. To ono doprowadziło go na brzeg królestwa Teb, za jego inicjatywą zabił przypadkowego mężczyznę, którym okazał się jego rodzony ojciec – Lajos. W wyniku niezmiennego przeznaczenia w końcu podzielił łoże z matką i spłodził z nią czworo dzieci. Stało się to przyczyną ich wzajemnego dramatu małżeńskiego. Grzech kazirodztwa, którego dopuścił się Edyp z Jokastą odcisnął również ogromne piętno na ich potomstwie, które zostało przeklęte jak ich rodzice. Mimo wielkich przeciwieństw losu byli szczęśliwym i zgodnym małżeństwem, opartym na partnerstwie i wzajemnym szacunku. Gdy Edyp, wystraszony słowami Tyrezjasza oraz przepowiednią wyroczni delfickiej, zaczął tracić rozsądek i jasność umysłu, Jokasta podtrzymywała go na duchu. Jednak dowiedziawszy się o dopełnieniu przepowiedni, mając świadomość, iż dzieliła małżeńskie łoże z rodzonym synem i nie będąc w stanie dalej nosić w sobie ciężaru tego grzechu popełnia samobójstwo. Natomiast jej małżonek okalecza się wydłubując sobie oczy.
Małżeństwo Edypa i Jokasty podobnie jak bohaterów „Kamizelki” również nie jest przykładem miłości romantycznej Edyp nie jest tragicznym romantycznym kochankiem, wypijającym truciznę z powodu miłosnego zawodu. Nie jest także zawiedzionym niespełnionymi ideałami społecznikiem, który rzuca się pod pociąg. Jest tylko człowiekiem, który nieświadomie dopuścił się dwóch grzechów, a wyrzuty sumienia doprowadziły go do kalectwa.
Tragiczny przykład zupełnie nieudanego małżeństwa ilustruje Zofia Nałkowska w Granicy. Państwo Ziembiewiczowie mieszkają w Boleborzy, gdzie pan Walery jest rządcą. Jest on nieudolnym gospodarzem i niewiernym małżonkiem. Stwarza jedynie pozory “porządnego męża”. W ich domu panuje obłuda i zakłamanie. Ten “schemat boleborzański” jak fatum wisi nad Zenonem Ziembiewiczem. Nie chce on powtarzać błędów ojca, ale los okazuje się nieubłagany. Jego małżeństwo z Elżbietą jest powtórzeniem związku rodziców. Bohater jest mężczyzną zagubionym między pracą, pragnieniami, a swoją wyobraźnią i mentalnością. Jego zachowanie, rażąco naganne, nie podlega jego kompletnej kontroli. Ulega pragnieniom i namiętnościom. Będąc w związku z Elżbietą ma kochankę, którą adoruje i jednocześnie odrzuca. Miota się wewnętrznie miedzy sprzecznymi uczuciami. Raz kocha, potem się odwraca, szuka i próbuje zrozumieć. W swoim zachowaniu chce być sprawiedliwy, ale pragnie pogodzić dwie wykluczające się sprawy. Narzeczona i kochanka rozdzierają go wewnętrznie i chaos panujący w jego sercu pcha go ku krawędzi obłędu – popełnia samobójstwo. Zenon przekracza granicę moralną – unieszczęśliwia siebie i rodzinę, niszczy swoje małżeństwo i doświadcza tragicznie Justynę Bogutównę. Zapomina, iż należy kontrolować swoje postępowanie i pamiętać o relatywnej ocenie człowieka. Kroczy drogą własnych dążeń, w których pomija uczucia i potrzeby własnej żony. Rosnący niepokój zgaszony samobójstwem jest ucieczką w wąskim tego słowa znaczeniu. Zenon Ziembiewicz zdezerterował ze stanowiska walki z życiem i jego trudnościami, próby załagodzenia sytuacji. Poddał się, gdy wystawiono go na ciężką próbę.
Opierając się na przytoczonych przykładach można zaryzykować stwierdzeniem, że literackie małżeństwa dość rzadko bywają szczęśliwe. Wygląda na to, że fabuła staje się bardziej ciekawa, jeśli przed bohaterami piętrzą się kłopoty. Jednak sam temat jest niezwykle częstym motywem literackim, gdyż małżeństwo jest niewątpliwie najważniejszym wydarzeniem w ludzkim życiu, a rodzina jest najistotniejszą, choć najmniejszą komórką społeczna. Małżeństwo jest bardzo istotnym etapem w życiu człowieka, które powinno nieść ze sobą szczęście i ciepło. Mąż powinien znaleźć oparcie u boku żony, być nie tylko współmałżonkiem, ale także przyjacielem, który potrafi być wyrozumiały wobec problemów „słabej płci” i starać się je rozwiązywać. Małżonkowie muszą także umieć ze sobą rozmawiać, bo tylko szczerość i kompromis może coś naprawić a przy okazji nie doprowadzić do rodzinnej kłótni. Każdy wie, że nawet idealne małżeństwo przeżywa swoje „gorsze dni”, jednak czy potrafi sobie z nimi poradzić to zależy tylko od nastawienia współmałżonków. Myślę, że gdyby takie cechy posiadały przedstawione przeze mnie pary to prawdopodobnie nie żyłyby w nieszczęśliwych związkach i umiałyby znaleźć wspólny język mino różniących je charakterów i innego spojrzenia na świat. Ich życie mogłoby potoczyć się zupełnie inaczej a oni sami w małżeństwie znaleźliby spokój i ukojenie.
BIBLIOGRAFIA
Literatura podmiotu:
1. Sofokles: Król Edyp. 2003. ISBN: 83-7327-319-0
2. Z.Krasiński: Nie boska komedia. Wyd.2. 1996. ISBN: 83-86235-38-1. Sceny: I i II.
3. Z Nałkowska: Granica.Wyd.29. 1986. ISBN: 83-05-11494
4. B Prus: Nowele wybrane. Wyd.3. 1982. ISBN: 83-06-00-638-0. Kamizelka.
Literatura przedmiotu:
1. Hańczakowski M. Kuziak M., Zawadzki A., Żynis B.: Epoki literackie od antyku do współczesności. Wyd.3.
Warszawa 2003. ISBN: 83-7266-171-5
2. Nosowska D.: Leksykon motywów literackich. Wyd.1. Bielsko-Biała 2004.
ISBN: 83-7266-366-1
3. Wikipedia.pl. [on-line] hasła związane z tematem, dostępne w Internecie: http://www.wikipedia.pl