Dzieło literackie
Jest ono wynikiem dłuższego procesu twórczego, świadomej pracy artysty. Jest to wynik subiektywnych doświadczeń autora, owoc jego spostrzeżeń, przemyśleń i przeżyć.
Omawiając utwór literacki pytamy, o czym jest mowa w utworze, jaka jest jego idea, po co autor go napisał, jaka jest forma i środki stylistyczne. Oceniamy zawartość treściową dzieła, jego wartość ideową, dobór środków artystycznych, służących do wyrażenia idei i treści.
Podział literatury
Zasadniczo wyróżnia się literaturę:
Piękna
Naukową
Piśmiennictwo użytkowe
Publicystykę
Literatura piękna
Istotą literatury pięknej jest tzw. fikcja artystyczna, która wyrasta z obiektywnej rzeczywistości. „Fikcja artystyczna jest to owoc spostrzeżeń, doświadczeń i wzruszeń autora”.
Literaturoznawstwo – nauka o literaturze, obejmuje:
historię literatury
teorię literatury
metodologię badań literackich
Funkcje literatury:
wychowawcza
poznawcza
artystyczna
społeczna
Rodzaj literacki
Jest to system ogólnych zasad budowy dzieła literackiego. Wyróżniki rodzaju literackiego:
Sposób uzewnętrzniania się w obrębie utworu
Budowa świata przedstawionego
Budowa językowo – stylistyczna (styl dzieła)
Pisarz może wyrażać refleksje, uczucia i wzruszenie (liryka), może opisywać krajobraz, postacie, sytuacje, opowiadać o wydarzeniach (epika), przedstawiać ludzi w działaniu (dramat).
Epika
Utwory o charakterze opisowym lub narracyjnym (opowiadaniowym). W utworze epickim autor jest zamaskowany, wypowiada się narrator. Formą podawczą jest opis, opowiadanie (narracja). Do epiki zaliczamy:
szkic
obrazek
opowiadanie
nowele
opowieść
romans
powieść
epos
poemat heroikomiczny
epopeje
Liryka
Utwory zawierające osobiste refleksje piszącego, wyrażają uczucia, przezycia, wzruszenia podane najczęściej w formie monologu. W utworach lirycznych treść uczuciowa podana jest czytelnikowi poprzez tzw. podmiot liryczny. Formą wypowiedzi jest monolog emocjonalny, przekazujący przeżycia i odczucia. Do liryki zaliczamy:
Elegie
Odę
Hymn
Tren
Pieśń
Sonet
anakreontyk
Dramat
Utwory dramatyczne ukazują ludzi w działaniu w sposób bezpośredni. W utworze dramatycznym autor znika, a mówią i działają bohaterowie. Do dramatu zaliczamy:
tragedie
komedie
farsę
wodewil
dramat właściwy
operę
operetkę
Gatunki synkretyczne
Liryka: sielanka, satyra, fraszka, ballada
Epika: bajka, powieść poetycka, poemat dygresyjny, dramat romantyczny
Gatunki literacko – publicystyczne
Esej
Felieton
Reportaż
Okresy literackie
Literatura rozwija się stale. Jako całość jest zmienna, płynna, ruchliwa. Podział na okresy usiłuje tę zmienność i różnorodność w pewien sposób usystematyzować.
Okres literacki
Jest to etap wydzielony przy chronologicznym podziale historii literatury. Daty graniczne mają charakter umowny, są zbieżne z ważnymi wydarzeniami, mającymi wpływ na rozwój literatury (wydarzenia społeczne, polityczne, literackie).
Zjawisko falowości
J. Krzyżanowski w dziele „Od średniowiecza do baroku”, mówi o zjawisku falowości. W literaturze można to przestawić za pomocą sinusoidy.
Według wykresu, do okresów klasycznych zaliczamy epoki: antyku, odrodzenia, oświecenia, pozytywizmu, okresu międzywojennego i współczesność. Natomiast do okresów romantycznych zaliczamy epoki: średniowiecze, barok, romantyzm, Młoda Polskę, literaturę okresu wojny.
Cechy charakterystyczne okresów klasycznych (epoka apollińska):
kult rozumu
wiara w możliwości twórcze człowieka
wyrazista, jasna wizja rzeczywistości
rygorystyczna konstrukcja artystyczna
dążenie doładuj, harmonii i spokoju.
Cechy charakterystyczne okresów romantycznych (epoka dionizyjska):
Brak zaufania do rozumu ludzkiego
Wiara w uczucie, w intuicję
Tendencje metafizyczne, irracjonalne
Wizja świata pełna niepokoju
Tendencje do burzenia zastanego świata
Konstrukcje artystyczne rozwichrzone
Tonacja ciemna.
Ramy czasowe okresów literackich:
Średniowiecze – 2poł. X w. do końca XV w. (uniwersalizm średniowieczny)
Odrodzenie – od XVI w. do 1620 r. (klasycyzm renesansowy)
Barok – od 1620 r. do początku XVIII w.
Oświecenie – od 1730 r. do 1795 r. (klasycyzm, sentymentalizm, rokoko)
Romantyzm – od 1822r. do 1863 r. (romantyzm, realizm)
Pozytywizm – 1863 r. do 1895 r. (realizm, naturalizm)
Młoda Polska – 1895 r. do 1918 r. (realizm, symbolizm)
Literatura dwudziestolecia międzywojennego – 1918 r. do 1939 r.
Literatura współczesna – po 1945 r.
Prąd literacki (kierunek literacki)
Jest to zespół tendencji ideowo – artystycznych wspólnych dla szeregu wybitnych dzieł. W okresie literackim może występować równocześnie kilka prądów, a dominujący w nim, często daje nazwę okresowi.
Sztuka
Dziedzina ludzkiej działalności (twórczości0 artystycznej wyróżniana ze względu na związane z nią wartości estetyczne (zwłaszcza piękno – stąd nazwa „sztuki piękne”), której wytwory (dzieła sztuki) stanowią trwały dorobek kultury; termin „sztuka” zmieniał historycznie swe znaczenie.
Do sztuk plastycznych zaliczamy: architekturę, rzeźbę, malarstwo, grafikę, rysunek, fotografię, film, rzemiosło artystyczne i inne.
Do sztuk performatywnych zaliczamy: teatr, taniec, kabaret.
Do sztuki słowa należą np. literatura i komiks.
Do sztuki należy również muzyka.