Temat: Lekarz- zawód czy powołanie ? Scharakteryzuj różne wizerunki lekarzy występujących w utworach literackich.
Motyw lekarza gościł bardzo często na kartach literatury. Cechą charakterystyczną literatury jest to, że istnieje szereg motywów, które powracają niezależnie od epoki. Wszelakiego rodzaju toposy, symbole zachowania człowieka i jego kondycji, które w każdej epoce zyskują nowy wymiar, jednym z takich motywów jest właśnie temat lekarza. Hipokratesowi, najsłynniejszemu lekarzowi greckiemu, wywodzącemu swój ród od mitycznego Asklepiosa, zawdzięczamy sformułowanie podstawowych zasad etyki lekarskiej. Lekarz zobowiązany jest działać tylko dla dobra chorego, nie szkodzić mu; nie wolno zadawać śmierci i ujawniać tajemnicy pacjentów. Motyw lekarza został poruszony wiele razy w każdej epoce, dlatego nie sposób w przeciągu piętnastu minut omówić całe to zagadnienie. Chciałabym jednak na podstawie kilku pozycji z literatury, które moim zdaniem zasługują na szczególne wyróżnienie, odsłonić przed państwem choćby wierzch tej góry lodowej jaką są literackie prezentacje lekarzy i ich etyki zawodowej. Przyjrzyjmy się im bliżej.
Pierwszymi utworami, który Państwu przybliżę, będą bajki Ignacego Krasickiego. Oświeceniowy twórca z zapałem potępiał nie tylko wszelkie ludzkie wady, ale także typowe dla epoki przekonanie o nieograniczonych możliwościach ludzkiego rozumu. Tu właśnie należy szukać źródeł powstania bajek ośmieszających lekarzy, przekonanych o swoich umiejętnościach i wiedzy. W bajce zatytułowanej „Doktor” w sposób lapidarny, ale jednocześnie niezwykle wyrazisty, autor ośmiesza lekarza, który miast wyleczyć swego pacjenta – doprowadził go do śmierci. Doktor, zachwycony stworzonym medykamentem, nie zauważył bowiem, że lek z dnia na dzień pogarszał tylko stan chorego. O wyjątkowej nieufności, z jaką Krasicki odnosił się do lekarzy, opowiada także utwór „ Doktor i zdrowie”. Autor ukazał tu dialog pomiędzy doktorem i upersonifikowanym zdrowiem. Morał wypływający z rozmowy bohaterów świadczy o tym, że zdrowie nigdy nie chodzi w parze z lekarzami.
Kolejnym utworem, w którym spotkamy się z motywem lekarza będzie opowiadanie Stefana Żeromskiego zatytułowane „Siłaczka”. Dzieło można traktować jako próbę rozrachunku z pozytywistycznym ideałem pracy u podstaw. Pojawia się tutaj postać doktora Pawła Obareckiego, który pod pływem presji środowiska wyrzekł się młodzieńczych ideałów o powszechnym dobrobycie i sprawiedliwości społecznej w imię spokoju wygodnego i dostatniego życia. Bohater zatracił przez to elementarne poczucie ludzkiej solidarności i, co ma fundamentalne znaczenie w zawodzie lekarza, odruch niesienia pomocy. Upodobnił się on do „elity” mieszkańców Obrzydłówka, ludzi żerujących na krzywdzie słabszych, bezbronnych i nieświadomych swoich praw. „Siłaczka” jest wyrazem tendencji antypozytywistycznych, które zaczęły narastać z początkiem lat 90. XIX wieku. To swoisty komentarz do efektów działalności pozytywistów- społeczników, którzy w zetknięciu z rzeczywistością ulegli warunkom, sytuacji i okolicznościom.
Posuńmy się nieco dalej i spójrzmy jak motyw lekarza został ukazany w „Ludziach bezdomnych” także Stefana Żeromskiego. Główny bohater powieści, Tomasz Judym, był zbuntowanym, bezkompromisowym lekarzem pochodzenia proletariackiego, który walczył o prawo leczenia biedoty. Bohater w swojej walce był osamotniony. Wierny młodzieńczym ideałom, przekonany o obowiązku spłacenia długu wobec środowiska, z którego pochodził, pragnął czynić dobro, pomagać ludziom skrzywdzonym przez los. Symboliczny tytuł powieści i treść książki mówią o bezdomności w sensie egzystencjalnym i dosłownym. Bezdomnymi pisarz nazywa wszystkich, którzy z pełną determinacja walczą o sprawiedliwość społeczną, którzy nie zgadzają się w panującymi wówczas normami. Judym wierzył w możliwość pokonania zła, złagodzenia krzywd społecznych. W swoich poczynaniach kierował się uczuciem. Do końca wierzył w swoje ideały, mimo przeszkód starał się zawsze wypełniać swoje powołanie. Człowiek żyjący w świecie powszechnie panujących norm ciągle staje przed koniecznością wyboru. Ludzie stale muszą wybierać miedzy dobrem a złem, prawdą a kłamstwem… W „Ludziach bezdomnych” mamy do czynienia z obrazem jednostki i wybitnej, idealisty i altruisty, który stoi przed koniecznością dokonania wyboru miedzy miłością i niesieniem pomocy. Czy cel, który postawił sobie Judym ma sens? Na pewno tak, gdyż pragnie on poprawy warunków życia warstwy, odrzuconej przez przedstawicieli wyższych sfer. Tomasz podejmując decyzję o poświeceniu się pracy, skazuje się jednocześnie na samotność. Samotna walka nie jest łatwa. Być może, nigdy nie będzie szczęśliwy, bo wyrzeka się miłości, która nadaje życiu sens. Symbolem jego wewnętrznego rozdarcia jest przepołowiona sosna, której jedna strona jest całkowicie obumarła, a druga z kolei trzyma się korzeniem skarpy. To właśnie ta część jego duszy ,tętniąca miłością, rodziną i szczęściem prywatnym, obumarła, została poświęcona na rzecz niesienia pomocy ubogim, bo to było dla Judyma najważniejsze…
Utwór Hanny Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem” otwiera w jej pisarstwie rozdział tematyki żydowskiej. Dzieło jest świadectwem holocaustu. Stanowi zapis rozmowy z Markiem Edelmanem, jedynym żyjącym przywódcą powstania w getcie warszawskim w 1943 roku. Edelman opowiada o przeżyciach wstrząsających, prawie ich nie komentując. Być może nie ma już siły, widział bowiem tyle okrucieństwa, cierpienia i śmierci. Wtedy, patrząc na codzienne umieranie i cierpienia warszawskich Żydów, postanowił tylko jedno, a mianowicie, że zostanie lekarzem, ponieważ życie ludzkie ma dla niego wartość najwyższą, i poświęci wszystko, żeby je ratować. Codzienność getta w utworze jest naznaczona pozorami normalności. Poza jednym- trzeba żyć szybko, bo śmierć może przyjść w każdej chwili. Edelman opowiada o tym, jak Niemcy zbierali mieszkańców getta na Umschlagplatzu, przygotowując transporty do obozów koncentracyjnych. O tym, że ktoś stał i ich liczył. O tym , że przy rozdawaniu numerków ratujących życie córka odpychała swoją matkę, o tym, jak pielęgniarka w szpitalu stała się cicha bohaterka, oddając swoją porcję cyjanku chorym dzieciom, które zostałyby prawdopodobnie bestialsko zamordowane, a tak miały szanse umrzeć godnie. W rozmowie z Hanna Krall Edelman wyprzedza pytania o to, jak to się stało, że tak wielu Żydów godziło się na „prowadzenie na śmierć”, nie podejmując walki. Mówi o potwornej samotności odciętych od świata mieszkańców getta. Wielu z nich mimo możliwości nie podjęło ryzyka przejścia na aryjska stronę, wiedząc, że tam nikt na nich nie czeka. Naród wybrany czuł się tak, jakby Bóg o nim zapomniał. Powstanie w getcie było rozpaczliwy wołaniem o pomoc o ostatnia próba pokazania światu, że za murami są ludzie. Mottem życia Edelmana mogłoby być powiedzenie: „Zdążyć przed Panem Bogiem”. Można odnieść wrażenie, że Edelman, przeżywszy getto, zaciągnął dług wobec Żydów i całe jego życie jest formą spłacania go. Jako lekarz zdąża przed Panem bogiem, ratując ludzkie życie…
Przemierzając dalej szlaki historii literatury, warto przyjrzeć się wizji lekarza nakreślonej przez Alberta Camus w powieści zatytułowanej „Dżuma”. W Oranie, leżącym w północnej Afryce, panuje epidemia dżumy. Kiedy okazuje się, ze dla miasta nie ma ratunku, jego bramy zostają zamknięte, a ono samo- odcięte od świata. Główny bohater, doktor Bernard Rieux, jako jeden z pierwszych zauważa niepokojące objawy zarazy, a mianowicie widzi wychodzące z kanałów i zdychające na ulicy szczury. Kiedy władze miasta decydują się na zamknięcie miasta, doktor nie ucieka przed odpowiedzialnością swego zawodu. Bierze na siebie niemal cały ciężar walki z dżumą. Pracuje ponad siły, stykając się na każdym kroku ze śmiercią i pozostając wobec niej bezradnym. Mimo to jest przekonany, że człowiekowi nie wolno pogodzić się z cierpieniem innych. Nakazuje mu to lekarski obowiązek.Swoje zachowanie uważa więc za oczywiste. Postawa doktora Rieux ukazuje, osobę oddana swojej profesji, bez względu na warunki. Czuje się obowiązku nie godzić się na zło i nawet mimo przeczucia klęski walczy do końca.
Podsumowując, motyw lekarza ma w literaturze wymiar uniwersalny. Różnie ujmowano ten temat, z rozmaitych punktów widzenia i w odmiennych celach. Jego obecność wskazuje na wagę tego problemu w literaturze różnych epok. Motyw ten może służyć ukazaniu postaw godnych naśladowania jak doktor Judym, czy Rieux i Edelman, którzy mimo niesprzyjających warunków, wszelakich zagrożeń, byli wierni przysiędze, jaka złożyli i ratowali ludzkie życie, wiedząc, że mogą to przypłacić nawet własnym. Literatura tworzy także antywzorce lekarzy, czego świadectwem są bajki Krasickiego, czy utwory Żeromskiego. Przedstawieni przez nich lekarze zapominają o tym, że celem ich życia miało być ratowanie życie bez względu na wszystko. Wolą wygodne życie i leczenie za pieniądze. Ukazują także lekarzy, którzy zamiast leczyć, doprowadzają do śmierci, bowiem są zbytnio zapatrzeni w siebie. Temat lekarza jest częstym motywem w literaturze, ale sposób jej ukazania jest zróżnicowany i uzależniony od zamysłu autora i rzeczywistości w jakiej żył. W literaturze spotkamy więc różne portrety lekarzy. Będą między nimi ludzie bardzo ofiarni, wypełniający do końca swoje posłannictwo, będą jednak także ambitni i chciwi, profesję swą traktujący jak normalny zawód, który ma przynosić dochody, zapominający o powołaniu. Dziękuję.
Bibliografia
Temat: Lekarz- zawód czy powołanie ? Scharakteryzuj różne wizerunki lekarzy występujących w utworach w utworach literackich.
I .Literatura podmiotu:
1) Camus, Albert. Dżuma. Lublin: Wydawnictwo BIBLIOS, 2001. ISBN 83-86581-92-1
2) Krall, Hanna. Zdążyć przed Panem Bogiem. Warszawa: PWN,1995. ISBN 83-01-11069-4
3) Krasicki, Ignacy. Doktor w: Bajki i satyry. Warszawa: Prószyński i S-ka Wydawnictwo, 2003. s. 44. ISBN 83-72-5578-53
4) Krasicki, Ignacy. Doktor i zdrowie w: Bajki i satyry. s. 46.Warszawa: Prószyński i S-ka Wydawnictwo, 2003. ISBN 83-72-5578-53
5) Żeromski, Stefan. Ludzie bezdomni. Warszawa: Orkla Press Polska sp. z o.o. ,2006. ISBN 83-60322-33-3
6) Żeromski, Stefan. Siłaczka w : Opowiadania. Warszawa: Orkla Press Polska sp. z o.o. , 2006. ss. 83-103 ISBN 83-60322-31-4
II. Literatura przedmiotu:
1) Cichocka, Joanna. Ludzie bezdomni. Matura z polskiego, nr 2, 2005. ss. 120-121
2) Kaczmarczyk, Maria. Encyklopedia szkolna. Kraków: Wydawnictwo ”GREG”,2008. ss.1156-99,19-20. ISBN 978-83-7327-666-6
3) Makowiecka, Marta. Przewodnik po epokach: od antyku do oświecenia. Wyd.2. Warszawa : Świat Książki, 2006. ISBN 83-247-0333-0
4) Makowiecka, Marta. Przewodnik po epokach: od romantyzmu do współczesności. Wyd.2. Warszawa : Świat Książki, 2006. ISBN 83-247-0338-1
5) Materiały pomocnicze do prezentacji, literatura XIX i XX wieku. Cogito 2006, nr 2. ss.2-4
6) Stopka, Danuta. Słownik motywów literackich. Kraków: Wydawnictwo GREG,2004.Lekarz.ss.12-20. ISBN 83-7327-394-8
7) Świerkówna, Anna. Opowiadania Żeromskiego. Cogito, 2006, nr 6. ss. 94-95
8) Zawadzki, Andrzej. Epoki literackie. Bielsko-Biała: „ Wydawnictwo PARK Sp. z o.o.”, 2007. ss.100-122,400-406. ISBN 83-7266-539-7
Ramowy plan wypowiedzi
1)Określenie problemu:
*Tendencja do przedstawiania postaci lekarzy – cecha charakterystyczna literatury.
*Podobieństwa i różnice w prezentowaniu wizerunków lekarzy ich etyki zawodowej.
2)Kolejność prezentowanych argumentów (treści): Lekarz w różnym wymiarze:
* Ignacy Krasicki „Doktor”- jako ośmieszenie lekarza, który miast wyleczyć swego pacjenta, doprowadził do śmierci
*Ignacy Krasicki „Doktor i zdrowie”- jako stwierdzenie, że zdrowie nigdy nie chodzi w parze z lekarzami
* Stefan Żeromski „Siłaczka”- jako przykład bohatera, który zatracił przez to elementarne poczucie ludzkiej solidarności i, co ma fundamentalne znaczenie w zawodzie lekarza, odruch niesienia pomocy
* Stefan Żeromski „Ludzie bezdomni”- jako obraz zbuntowanego, bezkompromisowego lekarza pochodzenia proletariackiego, który walczył o prawo leczenia biedoty
* Hanna Krall „Zdążyć przed Panem Bogiem”- jako postać lekarza, któryzdąża przed Panem bogiem, ratując ludzkie życie
* Albert Camus „Dżuma”- jako przykład lekarza, który ucieka przed odpowiedzialnością swego zawodu i bierze na siebie niemal cały ciężar walki z dżumą
3) Wnioski:
* motyw lekarza ma w literaturze wymiar uniwersalny,
* różnie ujmowano ten temat, z rozmaitych punktów widzenia i w odmiennych celach; jego obecność wskazuje na wagę tego problemu w literaturze różnych epok,
*motyw ten może służyć ukazaniu postaw godnych naśladowania jak doktor Judym, czy Rieux i Edelman, którzy mimo niesprzyjających warunków, wszelakich zagrożeń, byli wierni przysiędze, jaka złożyli i ratowali ludzkie życie, wiedząc, że mogą to przypłacić nawet własnym,
*literatura tworzy także antywzorce lekarzy, czego świadectwem są bajki Krasickiego, czy utwory Żeromskiego,
* temat lekarza jest częstym motywem w literaturze, ale sposób jej ukazania jest zróżnicowany i uzależniony od zamysłu autora i rzeczywistości w jakiej żył,
* nie ma uniwersalnego portretu lekarza, którzy były aktualny dla wszystkich bohaterów różnych epok,