Romantyzm – charakterystyka epoki
Pochodzenie nazwy romantyzm jest wynikiem swoistego paradoksu. Okazuje się bowiem, że w dosłownym tłumaczeniu z łaciny termin „romanus” – oznaczał rzymski. Jest to jednak dalekie skojarzenie od przyjętego znaczenia epoki. Twórcy nurtu przyjęli bowiem nazwę za tradycją średniowieczną, to w tedy bowiem „romańskimi” nazywano wszystkie języki narodów tubylczych. Wszystkie dzieła sporządzane przez ich przedstawicieli nazywano rozansacami. Stąd właśnie nazwa. Romantycy na nowo wskrzesili średniowieczne bajania, opowieści ludowe i tradycje. Od tamtej pory nazwa ta przyjęła się bardzo szybko i do dziś kojarzy się z tajemniczością i niezwykłością. Natomiast bohater romantyczny to człowiek marzyciel, idealista poszukujący drogi do wyróżnienia się na tle tłumu.
Jak wiadomo epoka romantyzmu nastała po oświeceniu. Jej założenia w żaden sposób nie kontynuowały celi poprzedniego nurtu, odrzuciły je na rzecz powrotu do myśli średniowiecznych. O ile w oświeceniu dominowało zainteresowanie światłem rozumianym jako nauka, które mogło rozwiązać wszelkie problemy o tyle w epoce romantyzmu odrzucono wszelkie rozważania naukowe na rzecz: świata mistyki, wizji snów, przeczuć. To jakby nastanie ciemności, gdzie znów do świadomości ludzkiej wkradają się średniowieczne baśniowe postacie, zmory i zabobony. Najwięksi romantycy tacy jak Adam Mickiewicz oddawali się rozmyślaniom nad namiętnościami, uczuciami targającymi jednostką ludzką, wszechobecne było rozdarcie duszy i wewnętrznej osoby bohaterów literackich. Głównymi założeniami filozoficznymi epoki były: posługiwanie się wyobraźnią i intuicją na drodze poznania świata, wynoszenie ducha ponad materię, oraz stwierdzenia: świat posiada naturę duchową – spirytualizm, rozum nie może posłużyć do poznania prawd rządzących światem, poezja stanowi wyraz boskości i jest elementem wskazującym na geniuszu. Z pewnością te założenia sprawiły, że we wczesnej fazie epoka romantyzmu zwana była okresem burzy i niepokoju.
Omawiając rozwój epoki romantyzmu należy zaznaczyć, że nie przebiegał on jednolicie w całej Europie. Chcąc umieścić rozpiętość nurtu pomiędzy najważniejszymi wydarzeniami historycznymi należy powiedzieć, że romantyzm uznajemy od czasów Rewolucji Francuskiej do Wiosny Ludów. W sferze polityki epoka odznaczała się buntem mieszczaństwa przeciwko systemowi feudalnemu. Należy zauważyć, że niektóre tendencje dominujące w romantyzmie pojawiały się już wcześniej – wszelkie tego typu elementy nazywane są preromantycznymi.
Ukazując siłę oddziaływań nurtu na ziemiach Europejskich należy wskazać, że najsilniej zarysował się on na ziemiach polskich. Nie tylko filozoficzne założenia ale i wydarzenia historyczne miały wpływ na te sytuację. Polska od XIX wieku podzielona była przez zaborców. Nadzieje żywione z postacią Napoleona i jego wojsk szybko okazały się złudne. Pozytywne myśli wiązano z obradami Kongresu Wiedeńskiego 1815 roku. Niestety to wydarzenie znów zawiodło polaków, państwo nadal nie było wolne i samodzielne. Wszystkie te czynniki sprawiały, że romantyzm natrafił na podatny grunt, dzięki jego założeniom realizowano główne ideologie. Wszelkie działania antyzaborcze o charakterze narodowowyzwoleńczym sprzyjały tej epoce. Bardzo wyraźny stał się motyw patriotyczny, a także mesjanizm gdzie Polska ukazywana była jako mesjasz narodów, wybawca i odkupiciel. Jak mówił ks. Robak jeden bohaterów „Pana Tadeusza” – „Polska Chrystusem Narodów”. W Polsce nie ma jasno określonych dat granicznych epoki umownie przyjmuje się, że jej początek to 1818 lub 1822 do powstania styczniowego 1863.