Pozytywizm w Europie – charakterystyka
W Polsce datą graniczną określającą nastanie pozytywizmu jest połowa 1850 roku do lat 80 XIX wieku. Ta epoka najbardziej znana jest jako pozytywizm jednak jej druga nazwa brzmiała realizm. Nowe nurty filozoficzne oraz artystyczne miały bezpośredni wpływ na kształt świadomości ludzkiej w tym okresie. Stąd aby scharakteryzować epokę pozytywizmu , należy omówić przewodzące jej nurty.
Realizm to pierwszy i najważniejszy nurt tej epoki i przede wszystkim druga zastępcza nazwa pozytywizmu. Wywodzi się od stosowanej w malarstwie i literaturze europejskiej nowej metody twórczej. Miała ona za zadanie wiernie odwzorować prawdę w oparciu o przykłady pochodzące z życia codziennego. Jest to również metoda zwaną inaczej „fotograficzną” czyli niczego nie pomijającą, oddającą szereg nawet najsubtelniejszych szczegółów. W ten sposób twórcy tej epoki chcieli uwidocznić świat widziany oczyma przeciętnego człowieka nie artysty, przedstawiali zdarzenia znane a często pomijane na co dzień bez zastanowienia. Ukazywali całą prawdę o życiu bez jego retuszowania i upiększania, dzięki temu mieli nadzieję odkryć sens praw rządzących rzeczywistością. Stąd najsłynniejszym gatunkiem literackim stała się powieść mająca ukazać całokształt ludzkiego życia. Bohaterami literackimi stawali się przeciętni ludzi, których losy można było odnaleźć w rzeczywistości. Wpływ ten odciśnięty w literaturze nazwano naturalizmem.
Za prekursora tej tendencji uważa się Emila Zolę. Ten autor jako jeden z pierwszych pisał dzieła o charakterze naturalistycznym. Poruszał w nich problematykę natury człowieka skupiając się na ludziach pochodzących z nizin społecznych, borykających się z szeregiem problemów wewnętrznych i egzystencjalnych. Pozycje te miały charakter empiryczny, eksponujący biologizm człowieka a nawet poruszający zagadnienie dziedziczności. Nurt ten miał za zadanie ukazywać „gorzką” prawdę na temat ludzkiego życia. Jako tematy literackie najbardziej trafne były zagadnienia chorób, śmierci, wszelkiej niedoli i cierpienia ludzkiego. Poruszano tematykę pospólstwa i biedoty tam bowiem najwięcej można było dostrzec rzeczywistych – naturalistycznych przykładów. Ukazując problematykę człowieka skupiano się także na jego wadach, złych nawykach czy skłonnościach, stąd opisy marginesu społecznego, przestępców, prostytucji czy wszelkiego rodzaju rzezimieszków.
Należy również zauważyć, iż pomimo, że od 1850 roku realizm stał się hasłem programowym pozostałości epoki romantyzmu nadal były widoczne. Nie da się bowiem ostatecznie w jednym momencie odciąć różnych nurtów. Stąd jako charakterystyczne dla tej epoki można uważać współbrzmienie nurtu romantycznego z realistycznym. Dzięki temu odnajdujemy tu przedstawicieli realizmu na przykład Flauberta a zaraz obok romantyków jak: Balzac.
Sama nazwa pozytywizm wywodzi się z jednego z nowych nurtów filozoficznych, . Jeden z najsłynniejszych jej przedstawicieli Comte August prowadził „Wykłady filozofii pozytywnej”. To one prezentowały nowe nurty i kierunki myślenia na temat świata. W ten sposób zapoczątkowany został szereg teoretycznych wypowiedzi pozytywistycznych. Pozytywny – miał natomiast w sposób dosłowny oznaczać: praktyczny, prawdziwy, możliwy do realizacji. Stąd właśnie analogiczna nazwa epoki pozytywizm. Epoka ta charakteryzowała się więc odejściem od wysublimowanych ideologii, oznaczających bardziej marzenia niż realia. Skupienie się na postaci człowieka i całości jego osobowości, ukazanie prawdziwego oblicza trudu życia na przykładzie przeciętnych obywateli. Wiarę natomiast pokładano w rzeczy możliwe do realizacji, na tyle prawdziwe aby można nazwać je praktycznymi – użytecznymi, zapożyczyć i próbować wprowadzić w czyn.