Antyk, starożytność – charakterystyka epoki

Antyk to epoka historyczna, która obejmuje okres od około II tysiąclecia p.n.e. do upadku Cesarstwa Rzymskiego w V wieku n.e. Jest to okres, który charakteryzował się wieloma istotnymi wydarzeniami i cechami. W Antyku miało miejsce wiele ważnych osiągnięć cywilizacyjnych, w tym rozwój pisma, matematyki, architektury, i filozofii. W Grecji pojawiły się pierwsze polis, czyli miejskie państwa, które stały się zalążkiem demokracji. Antyk to także epoka wielkich imperiów, takich jak Imperium Perskie, Aleksandra Wielkiego i Cesarstwo Rzymskie. Te imperia miały ogromny wpływ na historię i politykę regionu.

W Antyku panowała bogata mitologia i religia. Grecka mitologia opowiadała o bogach i herosach, a rzymska była mocno inspirowana grecką. W obu kulturach religia była ważną częścią życia codziennego. Antyk jest znany z pięknych dzieł sztuki i architektury. Grecka architektura dała początek kolumnom doryckim, jońskim i korintyjskim, a rzymska budowała okazałe budowle, takie jak amfiteatry i łuki triumfalne. W Antyku narodziła się filozofia, która miała duży wpływ na myślenie i rozwój nauki. Filozofowie tacy jak Sokrates, Platon i Arystoteles kształtowali myślenie filozoficzne i naukowe.

Epoka Antyku zakończyła się upadkiem Cesarstwa Rzymskiego w V wieku n.e. W wyniku różnych czynników, w tym wewnętrznych konfliktów i naporu barbarzyńców, wielka cywilizacja rzymska przestała istnieć. Antyk pozostawił trwały wpływ na kulturę, sztukę, naukę i filozofię, który jest nadal widoczny w dzisiejszym świecie. To okres, który wzbogacił ludzką wiedzę i wpłynął na wiele aspektów naszej cywilizacji.

Ramy czasowe antyku i najwybitniejsi twórcy tego okresu.

Antyk to cywilizacja grecko – rzymska rozwijająca się na obszarze basenu morza Śródziemnego od ok. 2000 lecia p. n. e. do upadku cesarstwa rzymskiego (V w n.e. ). Najważniejszymi arcydziełami literatury antycznej (starożytnej) są Biblia oraz mity greckie i rzymskie. Do najwybitniejszych twórców antycznych należą: Homer, Ajschylos, Eurypides, Sofokles, Arystofanes, Horacy.

Grecka myśl filozoficzna i jej przedstawiciele.

Z języka greckiego – philosophia – oznacza umiłowanie mądrości. W starożytnej Grecji filozofia była rozumiana jako mądrość, wiedza, wszechstronne wykształcenie. W V i IV w. p. n. e. powstały systemy filozoficzne, tzn. spojrzenie na zjawiska świata z jednolitego stanowiska filozoficznego. Do najwybitniejszych filozofów greckich należą: Platon, Arystoteles, Demokryt, Heraklit, Sokrates. Na przykład Demokryt oceniał zjawiska świata z punktu widzenia materialistycznego, Platon – idealistycznego. Arystoteles z kolei usiłował łączyć poglądy swoich poprzedników. Sokrates stworzył podstawy etyki i logiki.

Udział Rzymian w dorobku antycznym.

Rzymianie zaczerpnęli wiele z kultury greckiej, z greckiej myśli filozoficznej. Wnieśli jednak własny oryginalny wkład w rozwój kultury europejskiej dzięki twórczości Horacego, Owidiusza, Wergiliusza i innych twórców.

Pojęcie klasycyzmu.

Klasycyzm to termin, którym określa się nie tylko twórczość antyczną, ale i wszystkie późniejsze prądy artystyczne oparte na jej wzorach. Do końca XVIII wieku trwały kanony piękna wykształcone w kulturze greckiej i rzymskiej. Okresy klasyczne (epoka apollińska) charakteryzuje: kult rozumu, wiara w możliwości twórcze człowieka, wyrazista, jasna wizja rzeczywistości, rygorystyczna konstrukcja artystyczna oraz dążenie do ładu, harmonii i spokoju.

Pojecie mitu. Funkcje mitów.

Mit jest opowieścią o stałej warstwie fabularnej wyrażającej wierzenia danej społeczności. Mity pełniły wiele funkcji. Poznawcze umożliwiały interpretację zjawisk przyrody, światopoglądowe stanowiły podstawę wierzeń religijnych, sakralne powiązane były z kultem bóstw i rytualnych obrzędów.

Podział mitów.

Ze względu na treść wśród mitów wyróżniamy mity o powstawaniu i naturze bogów (mity teogeniczne), mity o powstaniu świata (kosmogeniczne), o powstawaniu człowieka (mity antropogeniczne), o powstawaniu rodów (mity genealogiczne).

Mitologia politeistyczna.

Mitologia jest politeistyczna, to znaczy, że cechuje ją wielobóstwo. W mitach pojawia się więcej niż jeden bóg.

Mit „Narodziny świata”.

Mit opowiada o pierwszych bogach Uranosie (Niebo) i Gai (Ziemia), którzy zapoczątkowali wielki ród tytanów. Uranos był niezadowolony ze swego potomstwa, gdyż było szkaradne i przerażało swoją brzydotą. Dlatego też strącił ich w bezdenne czeluści Tartaru, skąd nigdy się nie wraca. Gaja znienawidziła męża za krzywdę wyrządzoną dzieciom. Aby się zemścić na nim, namówiła swego najmłodszego syna Kronosa do ojcobójstwa. Konający Uranos przepowiedział synowi, że i jego czeka taka śmierć – śmierć z ręki syna. Pamiętając o klątwie ojca, Kronos połykał swoich potomków by nie mogli mu zaszkodzić. Kiedy urodziło się szóste dziecko, Reja, żona Kronosa, zeszła z nim na Ziemię i tam je wychowała. W wychowaniu Dzeusa (tak miało na imię niemowlę) pomagały nimfy, kapłani Rei i koza Amalteja. Chłopiec dorósł i wyszedł z ukrycia by stoczyć bitwę z ojcem. Dzeus uwolnił połknięte rodzeństwo stanął naprzeciw ojcu. Pomogła mu w tym skóra kozy, której uczynił sobie puklerz, przez który nie mógł przebić się żaden pocisk.

Mit „Orfeusz i Eurydyka”

Orfeusz był królem Tracji. Bardzo lubił śpiewać i pięknie grał na lutni. Jego żoną była Eurydyka, nimfa drzewna. Była tak piękna, że każdy mężczyzna, który na Nią spojrzał, musiał się w niej zakochać. Tak się stało z Aristajosem, który spotkał Ją na łące. Dziewczyna spodobała mu się tak bardzo, że ruszył za nią w pogoń. W trakcie ucieczki Eurydykę ukąsiła żmija i dziewczyna zmarła. Życie Orfeusza straciło sens, przestał grać i śpiewać. Któregoś dnia zdobył się na odwagę i wyruszył do królestwa podziemia, by odzyskać żonę. Gdy tanął przed obliczem Hadesa i opowiedział mu swoją nieszczęśliwą historię, król podziemia wzruszył się tak bardzo, że postanowił zwrócić mu żonę. Orfeusz odzyskał Eurydykę, ale przez całą drogę powrotną nie wolno mu było spojrzeć na ukochaną, bo mógłby ją stracić na zawsze. Orfeusz znając przykazanie Hadesa nie mógł się oprzeć i odwrócił się by,spojrzeć na żonę, a wtedy ta zniknęła na zawsze. Próbował on po raz wtóry odzyskać żonę, ale już nikt go nie słuchał. Nieszczęśliwy wrócił do Tracji. Pewnej nocy natknął się na menady, które rozszarpały jego ciało na kawałki. Piękne, choć smutne było to, że głowa, choć zimna i bez życia, jeszcze powtarzała imię Eurydyki. Głowę jego pochowano na wyspie Lesbos, a resztę ciała Orfeusza pochowano u stóp Olimpu.

„Mit o Prometeuszu”.

Prometeusz był bogiem, który stworzył człowieka (dał mu życie). Ulepił go z gliny pomieszanej ze łzami. Duszę dał mu z ognia niebieskiego, którego iskierki ukradł z rydwanu słońca. Człowiek ten był nagi i słaby. Nie umiał się bronić przed dzikimi zwierzętami. Był zdezorientowany i bezradny wobec potęgi przyrody. Wszystkie jego czyny były nieświadome. Nauczył ludzi umiejętnego używania ognia, sztuk i rzemiosła. Obdarował ich umiejętnościami liczenia, pisania, czytania, przepowiadania przyszłości i wróżenia. Dał chorym lekarstwa i zioła lecznicze. Oswoił zwierzęta i nauczył ludzi korzystania z ich siły. Nauczył hodowli, wydobywania metali i korzystania z nich. Odkrył przed ludźmi wiedzę o świecie i dał im moc panowania nad nim. Prometeusz bardzo kochał ludzi, dlatego wykradł bogom ogień i obdarował nim swoje istoty. Zeus ukarał go za to przykuwając łańcuchami do skał Kaukazu. Sęp wydziobywał mu wątrobę, która co noc odrastała.

Bohaterowie mitów jako symbole.

Dedal jest uosobieniem pragnienia niezależności, wolności, jest symbolem zwycięstwa, rozumu, rozsądku, dalekowzroczności. Ikar to uosobienie pragnienia pokonania granic, jest symbolem klęski marzyciela. Prometeusz cierpiał za ludzi, przez miłość do ludzi walczył z bogami o szczęście ludzi, jest symbolem bezinteresownego poświęcenia się ludziom.

• Herakles jest symbolem siły, męstwa, odwagi, wytrwałości w dążeniu do celu.
• Orfeusz i Eurydyka są symbolem bezgranicznej miłości.
• Syzyf jest symbolem bezowocnej i bezsensownej pracy.

„Iliada” Homera

„Iliada” opisuje niewielki epizod wojny toczonej przez Greków i Rzymian. Królewicz trojański Parys porwał podstępnie Helenę, żonę króla Sparty, Menelaosa. Znieważonemu mężowi ruszyli na pomoc władcy innych państewek, którym przewodził Agamemnon, król Myken, dumny brat Menelaosa. Najdzielniejszym wśród nich, niemal nieśmiertelny był Achilles (można go było ranić wyłącznie w piętę). Po przeciwnej stronie stanął mężny Hektor, syn trojańskiego króla Priama. Walki trwały dziewięć lat ze zmiennym szczęściem. W dziesiątym roku, gdy Agamemnon obraził Achillesa, odbierając mu jego ukochaną Bryzeidę, zagniewany bohater odstąpił od walki, a dzięki interwencji jego matki, bogini Tetydy, bogowie zaczęli wspierać Trojan. Dopiero śmierć najbliższego przyjaciela Achillesa, Patroklesa, odwróciła bieg wydarzeń. Chcąc pomścić śmierć przyjaciela Achilles zabił Hektora, a jego zwłoki przywiązał do rydwanu i ciągnął je przez miasto, wystawiając na pokaz. Według wierzeń brak pochówku skazywało duszę zmarłego na wieczną udrękę. Akcja „Iliady” kończy się wydaniem Priamowi ciała Hektora.

„Odyseja” Homera.

„Odyseja” to opowieść o losach i wędrówkach Odysa, który tuła się po świecie i licznych krainach, by wrócić do ukochanej Penelopy. To właśnie on namówił Greków do podrzucenia Trojanom wielkiego drewnianego konia. Trojanie nie domyślając się podstępu, wciągnęli posąg za mury. Nocą Grecy wyszli z drewnianego konia i otworzyli bramy miasta. Do Troi wdarli się żądni krwi i łupu zdobywcy. Tak upadło królestwo Priama. Dziesięcioletnia tułaczka Odysa, wiodła go przez fantastyczne krainy, w których zginęli wszyscy jego towarzysze. Dotarł nawet do państwa zmarłych, gdzie spotkał duszę zabitego Achillesa. Przyczyną nieszczęść Odysa był gniew Posejdona, boga morza, którego syna, Polifema, Odys oszukał i oślepił. Dzięki opiece bogini Ateny, Odys dotarł do Itaki i pokonał licznych zalotników, którzy starali się o rękę jego wiernej żony Penelopy.

Cechy tragedii antycznej.

Tragedia wywodzi się z obrzędów religijnych, pieśni pochwalnej na cześć Dionizosa, zbudowanego na zasadzie dialogu między przewodnikiem (Koryfeuszem) i chórem. Tespis wprowadził pierwszego aktora, rola chóru była dominująca. Ajschylos wprowadził drugiego aktora, ograniczył rolę chóru. Sofokles wprowadził trzeciego aktora, postaci kobiece, interesował się losem człowieka. Eurypides pogłębił portrety portrety psychologiczne postaci, wprowadził do tragedii szczęśliwe zakończenie. Występują trzy arystotelesowskie jedności: czasu, miejsca i akcji. Losami ludzi kieruje przeznaczenie, los, fatum. Na konstrukcję tragedii składają się: prolog, czyli wprowadzenie; parados, czyli pieśń chóru rozpoczynająca akcję; epejsodion, czyli poszczególne epizody sztuki; stasimony, czyli wypowiedzi chóru komentujące akcję; exodos, czyli zejście chóru ze sceny i pieśń zamykająca akcję; katharsis, czyli oczyszczenie ze złych emocji.

„Antygona” Sofoklesa.

„Antygona” to opowieść o konflikcie pomiędzy Kreonem – władcą Teb, a Antygoną, jego siostrzenicą i córką Edypa. Konflikt rozpoczyna się po bratobójczej wojnie Polinejkesa z Eteoklesem,w wyniku której obaj śmierć ponieśli. Eteokles uznany przez Kreona za bohatera, pochowany został z należytymi honorami. Polinejkesa zaś uznano za zdrajcę i zostawiono jego ciało na pożarcie ptakom i psom. Antygona wiedząc o rozkazie króla postanawia pochować brata, za co zostaje skazana na śmierć. Mimo, iż przestrzegała praw boskich, złamała prawo królewskie. Złamanie prawa boskiego to klątwa i przekleństwo, ludzkiego – śmierć. Antygona przyznała się przed królem do popełnionego czynu, za co została wtrącona do lochu, gdzie popełniła samobójstwo. Nie zdawała sobie sprawy, że jej śmierć pociągnie za sobą kolejne nieszczęścia. Samobójstwo popełnił Haimon, który zabił się, bo nie umiał żyć bez Antygony. Zabiła się również Eurydyka, żona Kreona, z żalu po śmierci syna.

Monoteistyczność Biblii.

Przeciwieństwem mitologii jest Biblia. Jest ona monoteistyczna, czyli uznaje tylko jednego Boga.

Pojęcie Biblii.

Biblia – słowo pochodzenia greckiego i oznacza „księgi”. Biblia jest to zbiór ksiąg uważanych przez judaizm i przez chrześcijaństwo za księgi święte.

Podział Biblii.

Obejmuje Stary i Nowy Testament. Katolicki kanon, czyli zbiór ksiąg Pisma św., został ustalony ostatecznie w XVI w. na Soborze Trydenckim. Kanon obejmuje 46 ksiąg Starego i 27 Nowego Testamentu.

Stary testament.

Stary Testament zawiera dzieje przymierza boga z ludźmi, zawartego z Noem, Abrahamem, Mojżeszem i Dawidem. Powstał pomiędzy XIII w p. n. e. a II w n. e.

Nowy Testament.

Nowy Testament nie unieważnia Starego Przymierza, lecz je ostatecznie wypełnia życiem i działalnością Jezusa Chrystusa. Jest świadectwem męki, zmartwychwstania i wniebowstąpienia Chrystusa, czyli Jego tryumfu nad śmiercią i ludzkim złem. NT powstał od 51 r. do 96 r. n.e.

Podział Biblii na księgi.

Biblia dzieli się na księgi, każda z nich składa się z rozdziałów a one z wersetów. Księgi historyczne to przede wszystkim „Pięcioksiąg Mojżesza”, czyli 5 pierwszych ksiąg Biblii: Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa. Opisują one genezę i teokratyczny (oparty na Bogu) charakter społeczności ludzkiej. Księgi dydaktyczne (pouczające) to: Mądrościowe, Hioba, Psalmów, Pieśń nad Pieśniami, Listy Apostolskie. Księgi prorocze to w ST Księga Izajasza, Jeremiasza, Daniela, Apokalipsa św. Jana.

Język Biblii.

Biblia jest trójjęzyczna. Zapisano ją w greckim, hebrajskim, aramejskim. ST powstał w języku hebrajskim, oprócz niektórych ksiąg spisanych po grecku i aramejsku. Księgi NT powstały w języku greckim (wyjątek Ewangelia św. Mateusza – język aramejski).

• Septuaginta to przekład Biblii z języka hebrajskiego na grecki.
• Wulgata to pierwszy przekład na język łaciński dokonany przez św. Hieronima w IV w. n. e.
• Zyskała uznanie w Kościele katolickim jako oficjalny tekst Biblii.

Księga rodzaju.

Księga  mówi o początkach Świata i o pochodzeniu człowieka. Biblijny opis stworzenia świata jest poematem a nie kroniką wydarzeń historycznych, bowiem autor nie był obecny przy stworzeniu świata. Sześć dni stworzenia to jakby sześć strof pieśni a powtarzające się słowa „i tak upłynął wieczór i poranek – dzień pierwszy…A widział Bóg, że wszystko było dobre” – to powracający refren tej pieśni. Kolejne zwrotki wyrażają w poetycki sposób religijną prawdę, ze wszystko, co istnieje jest stworzone przez Boga. Biblijny przekaz ukazuje jedynego Boga tworzącego świat i człowieka. Bóg stworzył świat z nicości, a wszystko co istnieje zawdzięcza Jemu swój byt. Każde stworzenie jest dobre, a zatem zło istniejące we współczesnym świecie nie pochodzi od Boga. Człowiek jest najdoskonalszym stworzeniem bożym ukształtowanym na Jego obraz i podobieństwo. Celem życia człowieka jest panować nad przyrodą, rozmnażać się, być posłusznym Bogu.

Księga Koheleta.

Treść księgi to rozważania nad sensem życia człowieka. Autor nie zna drogi do prawdziwego szczęścia.Stwierdza tylko, że szczęścia nie przynoszą ani bogactwa, ani słowa, ani używanie rozkoszy, ani też wysławiana mądrość i wiedza. Często powtarza, że „wszystko jest marnością”. Jako doświadczony człowiek przybliżający się do śmierci, wyraża żal, że jak dotąd nie znalazł sensu życia. Kohelet wierzy, że wszystko pochodzi od Boga, który kiedyś będzie sędzią człowieka.

Księga Hioba.

Księga Hioba nie przynosi rozwiązania problemu w sposób jasny. Uczy, że bóg także ludzi sprawiedliwych doświadcza cierpieniem; cierpienie ma walor wychowawczy; człowiek powinien szanować tajemnicze plany Boże a nie próbować je zrozumieć; Bóg ostatecznie otoczy opieką każdego sprawiedliwego.

Pojecie psalmu.

Psalm to utwór biblijny, poetycki o charakterze modlitewno – hymnicznym (ośrodkiem wypowiedzi w psalmach jest zwykle Bóg). Do Niego adresowane są pochwały, podziękowania i prośby.

Psalm 1

Psalm 1 przełożony przez Cz. Miłosza jest psalmem mądrościowym. Jego treść mówi o ludziach sprawiedliwych, pobożnych i bogobojnych, którzy są pod opieką Pana Boga, i którzy będą szczęśliwi nawet po śmierci za swoje dobre i pobożne czyny. Mówi także o ludziach bezbożnych, niesprawiedliwych, którzy grzeszą i potępieni są przez Boga, a po śmierci ich dusze nie zaznają raju.

Psalm 8

Jest to psalm pochwalny. Mówi o ludziach, którzy chwalą Pana za Jego cuda i dzieła powstałe z rąk Jego. Wychwalają Go dzieci i niemowlęta. Chwalą Go za dary, jakimi ich obdarzył. Dziękują za to, że ich stworzył i dał im moc panowania nad swym dziełem – światem. Wychwalają Jego imię na całej Ziemi.

Psalm 23.

Jest to psalm ufnościowy. Przedstawia Jahwe jako gospodarza, który wyprawia ucztę na świętym miejscu. Modlitwa psalmu jest bardzo osobistym wyznaniem autora, ma charakter liturgiczny. Autor nazywa boga swoim pasterzem, gdyż okazywano mu szacunek jako pasterzowi prowadzącemu swe stado na pastwisko i broniącego stada przed dzikimi zwierzętami. W metaforze pasterza jest zawarta idea władzy a zarazem dobroci. Bóg jest dobry i sprawiedliwy, nie pozwala zbłądzić swym owieczkom.

Psalm 130 (u Żydów)

Psalm ten ma charakter błagalny. Przełożony przez Jakuba Wujka. Mówi o człowieku, który prosi Boga, aby wysłuchał modlitw jego. Człowiek wierzy w dobroć i łaski boże, wie, że Bóg potrafi wybaczać. Prosi Boga, aby Ten wybaczył Izraelowi jego złe czyny i obdarował go miłosierdziem swym.

„Hymn do miłości” św. Pawła

Autorem jest Paweł z Tarsu, syn Żyda, wykształcony i uczony rabin. Prezentuje w utworze cechy idealnej miłości. Miłość jest cierpliwa, znosi wszystko, wieczna – trwa zawsze; łaskawa, wszystkiemu wierzy, prawdziwa – nie unosi się pychą; czysta, nie zazdrości, we wszystkim pokłada nadzieję; nie szuka poklasku, nie ustaje nigdy; nie szuka swego; nie unosi się gniewem; sprawiedliwa, nie pamięta złego; nie cieszy się z niesprawiedliwości; współweseli się z prawdą.

„Apokalipsa” św. Jana.

„Apokalipsa” opisuje cztery przekazania, których symbolami kolejno są cztery zwierzęta: lew, wół, orzeł i zwierzę z ludzką głową. Pierwsze przekazanie mówi o istnieniu dobra i zła, ich walk, w wyniku których zawsze zwycięża dobro. Drugie przekazanie opisuje pokój na ziemi, który przerwany został w wyniku ciągłych wojen, w wyniku których zginęło wielu ludzi. Ludzie nieustannie walczą ze sobą. W przyszłości grozi im zagłada.

Trzecie przekazanie przedstawia konia i wagę, która jest symbolem głodu. Przepowiada, że ludzie będą umierać z głodu, który opanuje Ziemię. Życiu ludzkiemu grozi wymarcie.

Czwarte przekazanie mówi o śmierci, która jest symbolem zagłady życia ludzkiego. Sugeruje, że Zycie ludzkie jest krótkie, i ze każdego człowieka czeka śmierć, nikogo nie ominie.

Dlatego należy żyć tak, aby zabezpieczyć sobie życie po śmierci, tzn., aby być szczęśliwym po śmierci; aby dusza zaznała spokoju i wybawienia. Należy żyć wg przykazań bożych, bo nikt nie zna dnia i godziny swojej śmierci, a musi być na nią przygotowany.