Kurtyzana, prostytutka, kobieta upadła jako bohaterka literatury światowej. Omów temat w oparciu o wybrane przykłady.
Kobieta w literaturze była już wszystkim: personifikacją bóstw płodności, pór roku, wegetacji (Flora), miłości (Wenus), ale też mądrości (Atena). Motyw kobiety jest jednym z najczęściej występujących w tekstach kultury. Związane jest to przede wszystkim z rolami, jakie pełni kobieta w życiu i w społeczeństwie: matki, żony, pracownicy, kochanki, kobiety świętej, itp. Oczywiste jest, że każda epoka inaczej postrzegała kobietę, przypisując jej inną rolę i zwracając uwagę na inne cechy charakteru czy osobowości. W opracowaniu mojej zajmę się kobietami upadłymi. Pojęcie kobiety upadłej obejmuje nie tylko postacie prostytutek, ale też liczne bohaterki, których zachowanie jest oceniane jako nieodpowiadające roli kobiety i potępiane. Motyw kobiety upadłej został poruszony wiele razy w każdej epoce, dlatego nie sposób w przeciągu piętnastu minut omówić całe to zagadnienie. Chciałabym jednak na podstawie kilku pozycji z literatury, które naszym zdaniem zasługują na szczególne wyróżnienie, odsłonić przed państwem choćby wierzch tej góry lodowej jaką są wielorakie wizerunki kobiet upadłych. Przyjrzyjmy się im bliżej.
Pierwszą postacią, jaką Państwu przybliżę jest biblijna Maria Magdalena, która była pierwszą w historii kobieta trudniącą się prostytucją. Maria była jawnogrzesznicą, którą Chrystus ocalił od ukamienowania . Kobieta, będąc wdzięczną Jezusowi za uratowanie życia, postanowiła mu służyć jak uczennica i towarzyszka apostołów. służyła mu, stając się jedną z jego najwierniejszych i najpojętniejszych uczennic. Opisana jest jako nierządnica, której rozpuszczone, długie włosy miały symbolizować grzeszny żywot, żywot kobiety upadłej, jej imię stało się więc symbolem prostytucji, o czym może świadczyć fakt, iż to właśnie jej imieniem nazywano domy dla nawróconych ulicznic.
Kobietą upadłą możemy także nazwać tytułową bohaterkę powieści Emila Zoli- Nanę. Nana była luksusową, paryską kurtyzaną. Zaczyna karierę jako aktorka jednego z podrzędnych teatrzyków. Tu występuje na scenie prawie nago, czym wzbudza sensacje i uwielbienie mężczyzn. Staje się coraz bardziej sławna, pnie się po szczeblach kariery. Uwodzi arystokratę, hrabiego Mustaffa, i niszczy go moralnie i finansowo. Następnie rozkochuje sobie młodziutkiego Ludwika i doprowadza go do samobójstwa. Jest kobietą pozbawioną zasad moralnych, zepsutą wewnętrznie, ale piękną i niezwykle pociągającą. Pochodzi ze społecznych dołów. Zola ukazał ją jako mścicielkę krzywdy warstw najuboższych. Niekochana i niekochająca nikogo, wykonuje swój zawód kurtyzany, niszcząc każdego mężczyznę, który pragnie się z nią związać. Jest „królową wśród ladacznic”, femme fatale, kobietą upadłą, doprowadzającą zakochanych w niej mężczyzn do bankructwa, a nawet samobójstwa. Symbolizuje zepsucie i zgniliznę Drugiego Cesarstwa, piękny kwiat wyrastający w gnoju, czarownicę niszczącą dusze i reputacje mocą swej płci. Powieść kończy się śmiercią Nany, która umiera na ospę. Pisarz z typowo naturalistyczną dokładnością opisuje znamiona choroby, rozkład ciała bohaterki, które staje się symbolem jej losu i roli, jaką pełniła w paryskim świecie, rolę kobiety upadłej.
Posuńmy się nieco dalej i zobaczmy jaki wizerunek kobiety upadłej kreuje w swojej powieści zatytułowanej „Pani Bovary” Gustaw Flaubert. Utwór ten jest historią młodej kobiety Emmy Bovary. Wychowana przez ojca, pierwsze nauki pobierała w szkole klasztornej, a z nudów czytała romanse. Lektury ukształtowały jej wrażliwość, romantyczna psychika wykreowała własny świat. W tym świecie było miejsce na szaloną , spełnioną miłość i wielkomiejskie życie. Emma wyszła jednak za mąż za Karola Bovary, nudnego, prowincjonalnego lekarza. Wszystkim, co mógł zaproponować Emmie mąż, było monotonne, pozbawione uniesień życie na prowincji. Chciałabym jednak zaznaczyć, że Karol był dobrym człowiekiem, który bardzo kochał swoją żonę. Emma nie chciała i nie umiała się zgodzić na takie egzystowanie. Straciła kontrolę nad własnym życiem i przestała dostrzegać różnicę między światem rzeczywistym a tym wyimaginowanym. Nie odróżniając prawdy od pozorów, wdała się w romanse, które miały być spełnieniem jej marzeń o wielkiej miłości. W swoim zatraceniu zaczęła przypisywać kochankom, Leonowi i Rudolfowi, przypisywać cechy , których nie mieli. W takiej sytuacji rozczarowanie było nieuchronne. Okazało się, że książęta na białych koniach istnieją tylko w bajkach, a życie w żaden sposób nie chce być bajką. Emma nie potrafiła się już cofnąć, zupełnie oderwana od rzeczywistości po nieszczęśliwych romansach, zaczęła przekraczać wszelkie normy społeczne, nie zważała na to, że swoim zachowanie prowokuje skandale i pobudza do plotek żądnych sensacji prowincjuszy. To istna modliszka, która dbała tylko i wyłączanie o swoje dobro. Nie dbała ani o swoją reputację ani o reputacje męża, nie liczyła się też z jego uczuciami, za nic miała prawdy moralne, ważne było tylko jej szczęście, to że zdradzała kilkakrotnie męża nie miało dla niej żadnego znaczenia. Na koniec z powodu długów, jakie pozaciągała, by móc kupować kochankom prezenty, doprowadziła rodzinę do ruiny finansowej. W końcu z powodów wyrzutów sumienia i żalu do świata popełniła samobójstwo, wolała wycofać się z życia, niż przyznać do klęski. Bohaterka powieści była skoncentrowana na sobie i swoich uczuciach, nie dbała o nikogo ze swej rodziny – nie szanowała męża, nie potrafiła opiekować się córką. Jej rozżalenie i zniechęcenie nudą małżeństwa popychały ją do zdrady, lecz ani Rudolf, ani kolejny kochanek-Leon nie spełnili jej nadziei. W miłości bohaterka była lekkomyślna i nienasycona. Czytelnik ma wrażenie, że bohaterka „rzuca się” w kolejne romanse z desperacją, nieledwie w pragnieniu samozagłady i własnego moralnego upadku. Flaubert na przykładzie tej postaci pokazuje, jak nieustanne poszukiwanie szczęścia i uczucia doprowadzają egzaltowaną, wychowaną na romansach kobietę na dno upodlenia. Emma zadłuża się u lichwiarzy, oszukuje męża i sąsiadów, w końcu osaczona przez wierzycieli i opuszczona przez kochanków załamuje się i popełnia samobójstwo. Paradoks w sytuacji bohaterki polega na tym, że wymarzone szczęście mogłaby znaleźć w domu, u boku kochającego ją męża. Pani Bovary na pewno zawiniła naiwnością, zbyt wrażliwą wyobraźnią i łatwością w uleganiu porywom serca, Flaubert krytykuje także jej egoizm i brak uczuć wyższych. Bohaterka to kobieta słaba, nadwrażliwa i histeryczna, rodzina nie spełnia jej oczekiwań, więc żyje marzeniami. Realizacja tych mrzonek doprowadza ją jednak do katastrofy – wybór Emmy okazał się fałszywy i krzywdzący bliskich.
Posuńmy się nieco dalej i zobaczmy jaki wizerunek kobiety przybliża nam Bolesław Prus w „Lalce”. Centralna bohaterka powieści , hrabianka Izabela Łęcka, ukochana kupcu Wokulskiego, to typowa kobieta „swoich czasów”. Jest młoda, próżna, wyrachowana i płytka. Salonowe wychowanie i nadmierne przywiązanie do form towarzyskich obowiązujących w jej sferze sprawiają, że Izabela jest zła i okrutna wobec innych ludzi. Hrabianka żyjąc marzeniami i wspomnieniami flirtu z włoskim królem Wiktorem Emanuelem, wmawia sobie, że tylko mężczyzna z wysokim tytułem arystokratycznym i wielkim majątkiem może być godnym jej względów. Pogardza zatem zakochanym w niej do szaleństwa Wokulskim- z jednej strony jako kupcem, a z drugiej jako drobnym szlachcicem. Godzi się jednak na małżeństwo, straciwszy złudzenia, że trafi się jej lepsza partia. Postanawia przy tym dokonać na niekochanym i pogardzanym przyszłym mężu osobliwej zemsty – po ślubie nie zamierza zmieniać swych przyzwyczajeń i nadal otaczać się wielbicielami i, jak można przypuszczać, kochankami. Wyrachowana i, w gruncie rzeczy, intelektualnie ograniczona Izabela niszczy Wokulskiego, który załamany odkryciem jej prawdziwych Intencji znika z Warszawy, rozdawszy wcześniej swój majątek przyjaciołom. Izabela, po serii skandali towarzyskich, w wyniku których na apopleksje umiera jej ojciec, postanawia wstąpić do klasztoru. Prus obok „salonowej upadłej panny”, którą jest Łęcka, pokazuje bogatą galerię ciekawych postaci kobiecych. Wśród rozflirtowanego towarzystwa salonowego wyróżniają się pani Wąsowska, młoda wdowa, kobieta zepsuta i jednocześnie sprytna intrygantka, oraz Ewelina Dalska, która poślubiła dla pieniędzy oraz stanowiska społecznego starszego od niej mężczyznę i szybko zaczęła go zdradzać. Kobiety sprzedające się za pieniądze i pozycję towarzyską Prus kontrastuje z młodą prostytutką Marlą, którą Wokulski wydobywa z nędzy i sprowadza na dobrą drogę. Maria bez żalu porzuca niewdzięczne zajęcie, które wykonywała zmuszona warunkami, chętnie zostaje krawcową – kobietą uczciwą i ciężko pracującą. Paradoksalnie „deprawatorem” Marii okazuje się Kazimierz Starski, kochanek Eweliny Dalsklej i adorator Łęckiej.
Przemierzając dalej szlaki historii literatury, warto przyjrzeć się wizji kobiety upadłej nakreślonej przez Juliusza Słowackiego w „Balladynie”. Bohaterką utworu jest Balladyna, wiejska dziewczyna- postać nietuzinkowa, o niezaspokojonych ambicjach. Za wszelką cenę chce wybić się ponad chłopski stan, a jej umysł ogarnięty jest żądzą władzy. Szansę urzeczywistnienia zamiarów widzi w małżeństwie z Kirkorem, ale ten nie może się zdecydować, czy woli spokojną, miłą Alinę, czy jej intrygującą siostrę. Dziewczyny idą zbierać maliny, a „Która więcej malin zbierze/ Tę za żonę pan wybierze”. Balladyna nie waha się, widząc, że może zrealizować swój plan, zabija siostrę. Na jej czoło pada kropla krwi siostrzanej. Nie odczuwając wyrzutów sumienia, w szaleńczym zapamiętaniu konsekwentnie podąża drogą zbrodni- kolejne zabójstwa są logicznym następstwem pierwszego. Balladyna w końcu zdobywa upragnioną koronę, ale zostaje naznaczona znamieniem morderczyni na czole (nawiązanie do biblijnej opowieści o „Kainie i Ablu”). Balladyna jest ucieleśnieniem zła, kobietą upadłą, jej czyny stoją w wyraźnym konflikcie z prawem ludzkim i boskim. Balladyna wybrała antywartości, co gorsza, była w pełni świadoma wyboru zła.
Spójrzmy jeszcze na „Zbrodnie i kare” Fiodora Dostojewskiego. Ukochana Rodiona Raskolnikowa, Sonia Marmieładowa, jest typową dla pisarstwa Dostojewskiego kreacją „łagodnej” – kobiety skrzywdzonej i cierpiącej nie z własnej winy. Jej tragedia (została prostytutką namówiona przez swą macochę, przy milczącej akceptacji ojca) stanowi ofiarę dla rodziny. Dziewczyna, choć pohańbiona przez zawód, jaki wykonuje, jest uosobieniem czystości i niewinności. Równowagę duchową zapewnia jej głęboka wiara w Boga i lektura Biblii. Religijność Soni oparta jest o pokorę i nadaje tej postaci ewangeliczny wymiar. Dziewczyna ze spokojem znosi zniewagi i swój haniebny los. Przypadek powoduje, że drogi Rodiona, mordercy „dla wyższej idei”, i Soni przecinają się. Sonia jest pierwszą osobą, której Raskolnikow wyznaje prawdę o zamordowaniu lichwiarki Alony Iwanowny i jej siostry. Dla Soni ta zbrodnia jest w dwójnasób bolesna – kocha Rodiona i współczuje mu, ale siostra Alony była jej przyjaciółką, a poprzez symboliczną wymianę świętych medalików również – w rozumieniu religijnym – jej siostrą. Opętany szaleństwem Raskolnikow kieruje się wyłącznie pychą. Sonia wierzy, że Rodion dzięki skrusze i pokorze może uzyskać przebaczenie i wewnętrzny spokój. Nie rozumie dlaczego Raskolnikow tak bardzo obawia się wiary. Dziewczyna ma zbawienny wpływ na bohatera – dzięki rozmowom z nią i lekturze Biblii Raskolnikow zaczyna rozumieć jak głęboko niesprawiedliwego czynu dokonał. Dochodzi do wniosku, że nikt nie ma prawa równać się z Bogiem i uzurpować sobie prawa do decydowania o życiu i śmierci innych. Pustkę, którą zaczyna odczuwać Raskolnikow po odrzuceniu swych zbrodniczych teorii wypełnia miłość do Soni – uczucie dobre i sprawiedliwe. Katorga na Syberii jest jednocześnie wskrzeszeniem bohatera, który zaczyna widzieć siebie i innych w nowym świetle. Sonia Marmieładowa, pohańbiony prostytucją anioł, odnosi wielkie moralne zwycięstwo. Bohaterka jest podobna do Hioba – niewzruszona wiara pozwala jej wyjść obronną ręką ze wszystkich trudnych sytuacji i ocalić także innych. Jak sami Państwo widzicie jest to nietypowy wizerunek literackiej prostytutki, znacznie odbiegający od stereotypowych wyobrażeń.
Ostatnim dziełem, jakim się posłużę, będzie „Anna Karenina” Lwa Tołstoja. Bohaterka powieści Tołstoja jest tragiczną ofiarą miłości. Zamożna i szanowana żona wysokiego urzędnika moskiewskiego przybywa do Petersburga ratować chwiejące się małżeństwo brata. Na balu poznaje młodego oficera, hrabiego Wrońskiego, z którym wkrótce połączy ją głębokie uczucie. Miłość Anny i Wrońskiego jest gwałtowna i niepohamowana, ich związek szybko przestaje być tajemnicą, i wybucha towarzyski skandal. Ruina reputacji Anny bezpośrednio oddziałuje na jej rodzinę – mąż jest powoli odsuwany od swego stanowiska, czego początkowo nawet nie zauważa. Syn bohaterki nie potrafi odnaleźć się w obcej dla niego sytuacji: ojciec wmawia mu, że matka nie żyje, potem Anna niespodziewanie zjawia się w domu. Karenina, jako obiekt plotek i bohaterka głośnego romansu, zostaje wyrzucona poza nawias arystokratycznego towarzystwa, żadna szanująca się kobieta nie chce jej przyjmować u siebie w domu, ani podtrzymywać z nią znajomości. Ten towarzyski ostracyzm zmusza Annę i Wrońskiego do wyjazdu za granicę. Wroński musi też zrezygnować z obiecującej kariery wojskowej. We Włoszech hrabia bardzo się nudzi i tęskni za swoim pułkiem. Anna zaczyna się obawiać, że ukochany zechce ją porzucić. Z biegiem czasu staje się coraz bardziej nerwowa, kapryśna i podejrzliwa. Aby uspokoić nerwy, zażywa duże Ilości opium, męczy Wrońskiego scenami zazdrości o każdą kobietę. Jej coraz bardziej chimeryczny charakter niezwykle drażni kochanka, który rozważa decyzję o rozstaniu. Zrozpaczona Anna, doskonale zdająca sobie sprawę z sytuacji, decyduje się na zemstę- postanawia popełnić samobójstwo, by obudzić w kochanku wyrzuty sumienia. Tołstoj doskonale pokazuje „równię pochyłą”, po której stacza się jego bohaterka, udowadniając, że właściwie nie ma recepty na szczęście. Nawet namiętny związek Anny i Wrońskiego z czasem przynosi kochankom więcej cierpienia niż radości. Podobnie jak bohaterka powieści Flauberta miała szczęście w „zasięgu ręki” nie potrafiła jednak go docenić. Wolała wdać się w romans, który zepsuł reputacje nie tylko jej samej, ale pociągnął za sobą także inne ofiary- męża i syna.
Podsumowując, motyw kobiety upadłej, prostytutki, kurtyzany upadłej w literaturze ma wymiar uniwersalny. Może służyć ukazaniu zarówno kobiet, służących się nierządem lub też w aspekcie ogólniejszym kobiet, których zachowanie jest oceniane jako nieodpowiadające roli kobiety i potępiane, niemoralne. Już te kilka przykładów świadczy, jak intrygujące i niepoślednie miejsce zajmuje kobieta upadła w literaturze. Różnie ujmowano temat kobiet upadłych, z rozmaitych punktów widzenia i w odmiennych celach. Jego obecność wskazuje na wagę tego problemu w literaturze i sztuce różnych epok. Z mojej pracy wynika, że artyści nie uznawali tylko jednego wzorca kobiety upadłej, nie zamykali się tym samym na różnorodność świata kobiet. Temat kobiety upadłej jest częstym motywem w literaturze, ale sposób ukazania go jest zróżnicowany i uzależniony od zamysłu autora czy artysty i rzeczywistości w jakiej żył. Kobieta upadła jest wyjątkiem od reguły. Potrafi być jednocześnie okrutna i czuła, lub też piękna i odrażająca. Stanowi coś niepojętego i nieziemskiego. W określeniu kobiety jako upadłej kryje się pewien rodzaj hipokryzji oraz drogowskaz ku pruderyjnej i wypaczonej moralności. Dziękuję.
Imię i nazwisko: Data:
Klasa:
Pesel:
KONSPEKT
Temat: Kurtyzana, prostytutka, kobieta upadła jako bohaterka literatury światowej. Omów temat w oparciu o wybrane przykłady.
I. Literatura podmiotu:
1.Dostojewski, F. Zbrodnia i kara. Kraków: wydawnictwo GREG, 2007.
2.Flaubert, G. Pani Bovary. Wydawnictwo: Zielona Sowa , 2006.
3.Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Warszawa: PAX, 1973.
4.Prus, B. Lalka. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa ,2005.
5.Słowacki, J. Balladyna. Kraków: wydawnictwo GREG, 2009.
6.Tołstoj, L. Anna Karenina. Wrocław: Wydawnictwo Siedmioróg, 2003.
7.Zola, E. Nana. Warszawa: Świat książki, 2006.
II. Literatura przedmiotu:
1.Kaczmarczyk, M. Encyklopedia szkolna. Kraków: Wydawnictwo ”GREG”,2008.
2.Makowiecka, M. Przewodnik po epokach: od antyku do oświecenia. Wyd.2. Warszawa : Świat Książki, 2006.
3.Makowiecka, M. Przewodnik po epokach: od romantyzmu do współczesności. Wyd.2. Warszawa : Świat Książki, 2006.
4.Stopka, D. Słownik motywów literackich. Kraków: Wydawnictwo GREG,2004.Kobieta upadła.
5. Zawadzki, A. Epoki literackie. Bielsko-Biała: „ Wydawnictwo PARK Sp. z o.o.”, 2007.
III. Ramowy plan wypowiedzi:
1)Określenie problemu:
*tendencja do przedstawiania kobiet upadłych – cecha charakterystyczna literatury;
*podobieństwa i różnice w prezentowaniu wizji kobiet upadłych, prostytutek i kurtyzan w literaturze;
2)Kolejność prezentowanych argumentów (treści): kobieta upadła, prostytutka i kurtyzana w różnym wymiarze:
* „Biblia”- jako portret pierwszej jawnogrzesznicy w dziejach literatury (Maria Magdalena)
* „Nana”- jako wizerunek „królowej ladacznic”, paryskiej kurtyzany doprowadzającej zakochanych w niej mężczyzn do bankructwa, a nawet samobójstwa
* „Pani Bovary”- jako kobieta, która nie odróżniając prawdy od pozorów, zdradzała męża, wdawała się w romanse, które miały być spełnieniem jej marzeń o wielkiej miłości
* „Lalka”- jako rozmaite portrety kobiet sprzedających się za pieniądze i pozycję towarzyską, prostytutek;
* „Balladyna”- jako ucieleśnienie zła, kobieta upadła, której czyny stoją w wyraźnym konflikcie z prawem ludzkim i boskim, dążąca do celu „po trupach”
*„Zbrodnie i kare”- Sonia jako pohańbiony prostytucją anioł;
* „Anna Karenina”- jako kreacja kobiety, która z szanowanej kobiety, staje się ladacznicą o zrujnowanej opinii;
3)Wnioski:
motyw kobiety upadłej, prostytutki, kurtyzany upadłej w literaturze ma wymiar uniwersalny; może służyć ukazaniu zarówno kobiet, służących się nierządem lub też w aspekcie ogólniejszym kobiet, których zachowanie jest oceniane jako nieodpowiadające roli kobiety i potępiane, niemoralne Kobieta upadła jest wyjątkiem od reguły; potrafi być jednocześnie okrutna i czuła, lub też piękna i odrażająca; stanowi coś niepojętego i nieziemskiego; w określeniu kobiety jako upadłej kryje się pewien rodzaj hipokryzji oraz drogowskaz ku pruderyjnej i wypaczonej moralności;
IV. Materiały pomocnicze:
*karta z cytatami
………………………………………………….. podpis własnoręczny